De term deeleconomie klinkt sympathiek, want met elkaar delen wil zeggen dat je een ander iets wilt geven en iets gunt. Door Uber hebben duizenden chauffeurs hun eigen auto veranderd in geld verdienende voertuigen. Huizenbezitters kregen via AirBnB extra inkomsten door hun huis te delen met toeristen. De advertenties van deze ondernemingen staan bol van vrolijk kijkende mensen die om elkaar geven en alleen het goede willen.
Het idee van de deeleconomie komt op het juiste moment. Sinds de financiële crisis kijken steeds meer mensen naar economische alternatieven, gebaseerd op wederzijdse hulp en niet op hebzucht en een ieder-voor-zich-mentaliteit. Steeds meer sectoren zijn gedwongen alternatieven te zoeken om inkomsten te genereren. Dus een deeleconomie waar mensen gebruik kunnen maken van wat ze al hebben om anderen te helpen en daar geld mee te verdienen, klinkt als de perfecte oplossing.

Brian Van Slyke en David Morgan schrijven in hun artikel The “Sharing Economy” is the Problem op de site van de Amerikaanse Grassroots Economic Organizing (GEO) waarom deeleconomie niet de perfecte oplossing is.
Ze vinden het vreselijk jammer dat deze bedrijven zich met de term deeleconomie verschuilen achter een façade waar miljonairs en miljardairs op de rug van mensen meerijden en daarmee ook nog eens de economische ongelijkheid versterken. Avi Asher-Schapiro schreef daarover in het tijdschrift Jacobin:

“Het uitgangspunt is verleidelijk in zijn eenvoud: mensen hebben vaardigheden en klanten willen diensten. Silicon Valley speelt voor koppelaar, ontwerpt apps die werkers aan werk koppelen. Iedereen kan een kamer verhuren via AirBnB, een taxi besturen via Uber of een huis schoonmaken via Homejoy.

Maar onder het mom van innovatie en vooruitgang, kleden bedrijven werknemersrechten uit, verlagen ze de lonen, en drijven ze de spot met overheidsregels. In de kern is de deeleconomie een programma om de risico’s van de bedrijven te verplaatsen naar de werknemers, vakbonden te ontmoedigen en kapitalisten ervan te verzekeren dat ze enorme winsten kunnen maken met lage kosten. Er is niets nieuws of innovatiefs aan dit businessmodel. Uber is louter kapitalisme in zijn meest flagrante vorm”.

Het is allesbehalve delen

Sinds wanneer wordt betalen voor iets delen genoemd? Mike Kondzal schreef in The Nation dat een dienst verkopen via een app daar helemaal niet bij in de buurt komt. Met delen wordt hier niet bedoeld ‘iemand gratis iets uitlenen voor gebruik’. Het beantwoordt ook niet aan hetgeen Silicon Valley zegt voor te staan: mogelijkheden bieden voor grote aantallen kleinschalige ondernemers of onafhankelijke zakenmensen.

We zien daarentegen de geboorte van een laagbetaalde beroepsbevolking met een baas boven zich, de techbedrijven. Bij Uber betekent het dat chauffeurs hun eigen auto moeten betalen, onderhouden en van brandstof voorzien, terwijl het management de tarieven en de voorwaarden van hun werk bepaalt. Ze nemen een forse hap uit de opbrengsten. Een cruciale stap naar hervorming van deze praktijken is deze chauffeurs te erkennen als werknemers met arbeidsrechten.
Uber is in feite een dominant bedrijf geworden waarvan de waarde wordt geschat op meer dan 40 miljard dollar. Zo’n bedrag krijg je niet bij elkaar als je je richt op delen en je bekommeren om de ander. Je wordt niet 40 miljard waard als je de mensen die voor je werken niet uitkleedt.

Kijken we verder, dan zien we dat Uber-chauffeurs voor het gebruik van hun eigen auto een klein bedrag van $1.21 per mijl ontvangen (1 mijl is ruim anderhalve kilometer). Volgens de Amerikaanse belastingtabellen kost een rijdende auto 56 dollarcent per mijl; daarbij opgeteld komt nog de 20% per rit die Uber ontvangt. Tegen de tijd dat alle kosten zijn verrekend, blijft er voor de chauffeur minder dan het minimumloon over. Uber-chauffeurs klagen dat ze constant in bedrijf moeten zijn om nog iets dat lijkt op een redelijk inkomen te kunnen verdienen.
Het klinkt onrechtvaardig, omdat het onrechtvaardig is. Maar chauffeurs kunnen niets uitrichten. En, zoals Mary Hansen verklaarde in YES! Magazine: “Taxi- en Uber-chauffeurs zijn onafhankelijke opdrachtnemers, geen werknemers. Daarom hebben ze geen recht op een minimumloon of andere werknemersrechten, noch kunnen ze zich organiseren in een vakbond”.

Een nog veel ergere klacht

Het betreft hier evenwel niet alleen een probleem voor chauffeurs. Doordat ze een multi-miljardaire industrie zijn, drijven deze deeleconomische corporaties onze toch al uitbuitende economie nog meer in de verkeerde richting. Jeff Spross schrijft in The Week: “Er is een nog subtieler, maar veel ergere klacht: dat deze technologieën de ongelijkheid versterken en ons drijven naar een ‘slaven’economie, waarin grote groepen slecht betaalde en economisch onzekere mensen hun leven doorbrengen met het verlenen van kleine diensten aan de beter gesitueerde elite”.

Pascal-Emmanuel Gobry, journalist en verbonden aan het Ethics & Public Policy Center schreef dat “werkers verbinden aan efficiëntiewinsten via internetapps de prijzen zullen doen dalen en dus ook de inkomsten. Ondertussen zullen de nieuw ontstane winsten worden opgeslokt door een kleine groep Silicon Valley-bedrijven die dit platform heeft gecrëerd, samen met de aandeelhouders”.

Er bestaat hiervoor een term: rijkdom onttrekken. Dat is precies waar deze deeleconomische grote bedrijven goed in zijn. Ze behoren tot de oude, extractieve economie hoewel ze het doen voorkomen alsof ze deel uitmaken van de nieuwe, generatieve economie.

Geen wonder dat Uber-chauffeurs in 2014 zijn gaan protesteren in Los Angeles, San Francisco, Seattle, New York en andere steden. Hun klachten voegen zich bij de waarschuwende stem over disruptie – ontwrichting – een term waar de techwereld dol op is en die veroorzaakt wordt door een bedrijf dat lage lonen aanbiedt en wetten ontduikt. Ondertussen rekenen de directeuren van Silicon Valley zich rijk.

Is er niet ook hypocrisie?

Maar steekt er in dit hele betoog niet ook hypocrisie? De critici van Uber en AirBnB en de deeleconomie lijken te vergeten dat de bedrijven waarmee ze concurreren op hun beurt ook geen lieverdjes zijn.
Taxibedrijven weten ook van wanten wat betreft uitbuiten. Hotels en motels kunnen ook hun personeel slecht behandelen. Je kunt niet zomaar een taxi nemen in plaats van een Uber of vice versa en daar tevreden mee zijn.

Er is een trend waar te nemen. Naarmate deeleconomische industrieën uitgroeien tot molochs, bekommeren ze zich minder om de mensen die het eigenlijke werk doen en die in wezen eigenaar zijn van hun bedrijf.
Het is nodig deze verschuiving een halt toe te roepen om te voorkomen dat we gaan naar een wereld waarin steeds meer mensen hun eigen bronnen moeten verhuren om in eigen onderhoud te voorzien. Het is nodig dat we naar een systeem gaan waarin we niet gedwongen worden te kiezen voor de ene of voor de andere vorm van uitbuiting.

Het goede nieuws: De coöperatieve economie

Gelukkig is er ook goed nieuws. De paradigmaverschuiving is al aan de gang. Het alternatief is de coöperatieve economie.

Een coöperatief bedrijf is gericht op het democratiseren van welvaart. Een coöperatie is een vorm van zelforganisatie en telt leden: arbeiders, consumenten, producenten of een combinatie hiervan.
Je kunt dus als werknemer eigenaar worden van het bedrijf waar je werkt.

Coöperaties bestaan overal in de wereld, en in bijna elke sector. In slechte tijden dragen de leden gezamenlijk de lasten, in goede tijden delen zij in de winst. Het beheer is democratisch. Elke stem telt.
Kortom, coöperaties zijn een middel om op vrijwillige basis de rijkkom te verdelen tussen werkenden en producenten. Er zijn geen externe investeerders die eigen voordeel kunnen halen uit de opbrengsten; in plaats daarvan kunnen alle leden profiteren van de de opbrengsten. Coöperatief eigenaarschap stelt mensen ook in staat hun geld en hun bronnen onder te brengen in een samenwerkingsverband om gezamenlijk een bedrijf te beginnen dat ze anders zelf niet hadden kunnen doen.

Er zijn al coöperaties die in theorie en praktijk inbreken in het domein van de deeleconomie. Leidend hierin zijn mensen die ontevreden zijn met zowel de traditionele economie als de deeleconomie. Mary Hansen In Yes!Magazine over Wolde Gebremariam:
“Nadat [Gebremariam] vanuit Ethiopë vertrokken was naar Denver in 2006 werkte hij voor een minimumloon op de bagage-afdeling van het vliegveld van Denver. Daarna werkte hij in een verpleeghuis. Hoewel het hem beviel met ouderen te werken, wilde hij graag een studie volgen in farmacie. Hij besloot als taxichauffeur te gaan werken. ‘Ik reed taxi op vrijdag, zaterdag en zondag’, vertelde hij, ‘dan kon ik op de andere dagen naar school’.

Hij dacht dat het zo zou gaan, maar de werkelijkheid bleek anders. In 2012 reed hij zes maanden lang voor het bedrijf Metro Taxi. Hij moest een bedrag van 800 dollar per week betalen voor de lease van de auto en andere diensten. De hoogte van het bedrag, opgeteld bij de kosten van levensonderhoud, noodzaakten hem tien à twaalf uur per dag te rijden, zeven dag lang.
Gebremariam vond niet de flexibiliteit waarop hij had gehoopt en ging over naar Uber. Maar na een paar maanden bleek de situatie min of meer hetzelfde. ‘Ze pakken 20 procent van ons inkomen’, vertelde hij. ‘We zijn genoodzaakt de hele dag te rijden’
Gebremariam klaagt niet alleen hierover. Hij, en 644 andere chauffeurs zijn bezig een nieuw taxibedrijf op te zetten: een coöperatie genaamd Green Taxi, met een hybride of ander energiezuinig wagenpark met een app om een taxi te bestellen”.

Het is tijd de deeleconomie achter ons te laten

Green Taxi is onderdeel van een grotere beweging en heeft zich laten inspireren door een ander coöperatief bedrijf in Denver. Taxichauffeurs verenigen zich en vormen hun eigen coöperatie. Er is zelfs een kleine explosie op dit gebied gaande. Ze bepalen collectief de betalingen, de werkuren en de arbeidsvoorwaarden, en dat is niet gering in een sector met veel nieuwe immigranten.

Nu is het zich verenigen van taxichauffeurs niet een nieuw verschijnsel. Sinds 1979 bestaat er de Union Cab of Madison Cooperative met meer dan tweehonderd leden. Deze coöperatie is voortgekomen uit een staking van chauffeurs die vochten voor een beter loon en betere arbeidsomstandigheden. Maar in plaats van te onderhandelen met de chauffeurs, verkoos de werkgever zijn bedrijf te sluiten. Kort daarop besloten de werkloze taxichauffeurs zelf een bedrijf te beginnen.

Brian Van Slyke en David Morgan eindigen hun artikel met een opmerking van Janelle Orsi dat het niet lang meer zal duren of veertig procent van de beroepsbevolking van de VS is freelancer. In Nederland heten ze zzp’er. Velen van hen zullen inkomsten moeten genereren uit verschillende bronnen: “We kunnen Airbnb, Uber en TaskRabbit (huishoudelijk werk) niet toestaan 5 tot 20 procent te eisen van wat de freelancers verdienen. Als deze bedrijven de poortwachters blijven van de hachelijke arbeidsmarkt, dan zullen zij voortdurend de zoekalgoritmen, vrije structuren en voorwaarden aanpassen om meer geld te onttrekken aan de mensen die het werk doen”.

Conclusie: Het is tijd de deeleconomie achter ons te laten. De coöperatieve economie is de enige mogelijkheid om de techindustrie te trotseren.

Referenties

Lees het hele artikel The “Sharing Economy” is the Problem, door Brian Van Slyke en David Morgan, Grassroots Economic Organizing, 3 juli 2015: www.geo.coop
Grassroots Economic Organizing (GEO) heeft tot doel het publiceren en verspreiden van artikelen, reportages en verhalen over het bouwen aan een zelfbewuste beweging voor een democratische en solidaire economie en cultuur.

Brian Van Slyke en David Morgan zijn eigenaar van The Toolbox for Education and Social Action (TESA): www.toolboxfored.org

Against Sharing, door Avi Asher-Schapiro in Jacobin, online en kwartaaltijdschrift voor cultuur en polemiek, 9 september 2014: www.jacobinmag.com

Socialize Uber, door Mike Kondzal, The Nation, 10 december 2014: www.thenation.com/article/archive/socialize-uber/

How Uber and the sharing economy could pave the way for worker-owned companies, door Jeff Spross, The Week, 25 maart 2015: http://theweek.com

What if Uber were a unionized, worker-owned co-op? These Denver Cabbies are making it happen, door Mary Hansen, Yes! magazine, 10 april 2015: www.yesmagazine.org

The distributive implications of the sharing economy, Pascal-Emmanuel Gobry, 18 juni 2015: www.forbes.com

Green Taxi Cooperative: https://greentaxico-op.com/

5 Ways to take back tech, door Nathan Schneider, Janelle Orsi: The Nation, 27 mei 2015: www.thenation.com/article/archive/5-ways-take-back-tech/