De metabeweging voor zinvol leven en werken
Umair Haque roept in de titel van zijn blog van 13 oktober 2011 op “de gevaarlijke keuze te maken je te verzetten”. Die keuze moet worden gemaakt, met het oog op een beter en zinvol leven.
Haque is directeur van Havas Media Labs, een platform voor nieuwe ideeën en innovatie, en schrijver van The New Capitalist Manifesto: Building a Disruptively Better Business (2011). In dat boek heet Haque de lezer welkom in het slechtste decennium sinds de Grote Depressie, de crisis van de jaren dertig van de 20ste eeuw.
Volgens Haque zitten we momenteel niet in een financiële of economische crisis, maar in een institutionele crisis. De huidige instituties hebben doelen en idealen die nog stammen uit het industriële tijdperk. Die idealen zijn passé, want ze leiden tot meedogenloze exploitatie van hulpbronnen, van bovenaf opgelegde bevelstructuren, het achterhouden van informatie omwille van behoud van macht en bovenal het najagen van persoonlijk gewin ten koste van anderen. Om het tij te keren schreef Haque het nieuwe kapitalistische manifest waarin hij idealen en doelen voor onze tijd aanreikt.
Het is dan ook geen wonder dat Haque zijn ogen richt op de Occupy beweging die in september 2011 van start ging op Wall Street in New York en in het weekeind van 15 en 16 oktober 2011 uitgroeide tot een mondiale beweging van betogers die met tenten pleinen, plantsoenen en parken bezet houden. De beweging betoogt tegen misbruik van macht van banken, instellingen, corporaties en lobbyisten, falende regeringen en economische en sociale ongelijkheid. Maar eigenlijk zijn de protesten en de daarmee gepaard gaande tentenkampen al eerder begonnen in de V.S.
In februari en maart 2011 demonstreerden leraren massaal in de staat Wisconsin tegen het voornemen van gouverneur Scott Walker
hun loon drastisch te verlagen en hun te verbieden in de toekomst collectieve arbeidsovereenkomsten te sluiten. De leraren demonstreerden ook tegen de achteruitgang van de kwaliteit van het onderwijs. Ze voelden zich niet meer serieus genomen in hun beroep. De demonstraties mondden uit in het opslaan van tenten rond het parlementsgebouw van Wisconsins hoofdstad Madison.
Haque noemt het nieuwe verschijnsel Metamovement, een beweging van bewegingen, waarvan er geen twee dezelfde zijn. De Arabische lente maakt er deel van uit, evenals de Londense rellen, de protesten in India tegen corruptie, de demonstraties in Israël en Spanje, de studentenprotesten in Chili en de Occupy beweging.
De beweging is in gang gezet door de 26-jarige Tunesische straatverkoper Mohamed Bouazizi die zich in december 2010 uit wanhoop in brand stak. Reden was de inbeslagname van zijn groentekar waarvoor hij geen vergunning had, maar waarmee hij al zeven jaar lang de kost verdiende voor zijn uit acht personen bestaande familie. Moe van het steeds weer moeten betalen van de boete van tien dinar, een bedrag gelijk aan een dagopbrengst, weigerde hij dat nog langer te doen. Omdat de politieagente de tien dinar niet kreeg, sloeg en bespuugde ze Bouazizi. Een poging zich te beklagen over deze vernedering bij het provinciale bestuur, liep op niets uit. Hij kreeg geen gehoor.
En hier gaat het om. Bouazizi werd niet alleen de kans ontnomen om vooruit te komen in het leven. Nee, hij werd gestraft voor het feit dat hij de moed had vooruit te willen in het leven. In plaats van onvervreemdbare rechten – niet de rechten van de rijken, maar het recht op een fatsoenlijk, zinvol leven – viel onrecht hem ten deel: het voortdurend verstoken zijn van rechten. Hem werd het recht ontnomen de maker van zijn eigen lot te zijn. Zijn menselijke waardigheid werd hem afgepakt.
Volgens Haque is een pijnlijk gevoel van onrecht en onmacht de gemeenschappelijke noemer van de Metabeweging. Dat gevoel heb je niet omdat de rijken rijker worden, maar omdat het je niet gegund wordt soeverein te zijn en baas over eigen leven. Lees de verhalen van onmacht van de mensen op de website van We are The 99 Percent, die zonder werk, zonder ziektekostenverzekering en zonder spaargeld proberen het hoofd boven water te houden.
De Metabeweging, aldus Haque, is geen voorbijgaand, zwak protest, maar een aanzwellend resonerend geluid van mensen die onmenselijke toestanden uitdagen.
Is er nog iemand tot wie je je kunt wenden, vraagt hij? De Metabeweging keert zich naar elkaar als knopen in een pulserend netwerk en gaat eisen stellen aan instituties. Het gaat om het onvervreemdbare recht de regisseur van eigen leven te zijn, in plaats van te moeten leven als een wezenloze marionet.
De afgelopen jaren waren er al identieke geluiden te horen. De 93-jarige Franse filosoof en verzetsveteraan Stéphane Hessel roept in zijn pamflet Indignez vous! van 2010 – in het Nederlands vertaald als Neem het niet! – op tot verzet tegen onder meer de dictatuur van het geld en de principes en waarden waar in de twintigste eeuw wereldwijd voor is gestreden, niet overboord te gooien. Hij vindt dat iedereen zelf op zoek moet naar thema’s die verontwaardiging rechtvaardigen. Laten we in de spiegel kijken en ons afvragen waarover we verontwaardigd zijn. Als we dat niet doen, lopen we de kans overschillig te worden, en dat is het ergste wat ons kan overkomen.
Haque pleit voor een nieuw economisch paradigma, gebaseerd op wat hij met een Grieks woord eudaimonia, noemt, een goed leven. Een goed leven is een zinvol leven waarin je in je eigen levensonderhoud kunt voorzien op een waardige manier. Een leven met een zekere autonomie of soevereiniteit met waarden die ertoe doen voor jezelf en de mensheid.
Met zijn nieuwe paradigma sluit hij zich aan bij de in de laatste tijd opkomende nieuwe ideeën over bestuursvormen en nieuwe bestuursfilosofieën. Voorbeelden van op die nieuwe modellen gebaseerde experimenten die blijken te werken in de praktijk, beginnen de aandacht te trekken.
In het boek Beroepstrots – een ongekende kracht (2009) is het slothoofdstuk gewijd aan een nieuwe bestuursfilosofie die uitgaat van zelfrespect en (beroeps)trots, waarin mensen met een beroep worden aangespoord hun eigen lot te veranderen en op te komen voor zinvol werk. Dat is werk waarin de mens wordt aangesproken op zijn eigen vermogens en potentieel, voorwaarde voor een menswaardige samenleving. Nieuwe instituties zijn nodig om hieraan te voldoen. Bewijzen dat het mogelijk is zijn Buurtzorg Nederland en de Eigen kracht-conferenties.
Een ander voorbeeld is het burgerinitiatief van de Vlaamse schrijver David Van Reybrouck die een oproep deed voor een “burgertop” van de “G1000”, waarop duizend willekeurige, gekozen burgers op 11 november 2011 gaan praten over onderwerpen waar we echt van wakker liggen en die te maken hebben met politiek en democratie. Op de website van G1000 kan de agenda al worden meebepaald.
Tussen de menigte en de tenten op het Malieveld tijdens de Occupy Den Haag liepen vijf jonge mannen in de leeftijd van 20 tot 25 jaar, op zoek naar geestverwanten. Een hovenier, een bouwvakker, een loodgieter, een schrijver en een initiatiefnemer van Occupy. De bouwvakker zei dat wat hij op televisie ziet altijd hetzelfde is, altijd dezelfde mensen, altijd hetzelfde nieuws. Hij kon zich 
in het geheel niet herkennen in de programma’s en de mensen. Met een videocameraatje in de hand liep hij rond en vroeg ontspannen aan de mensen, jong en oud, waarom ze daar waren. Instemmend knikkend hoorde hij de verhalen aan.
Het doel van de Metabeweging is niet vastomlijnd, ze heeft gebrek aan coherentie en stelt geen eisen, is het verwijt. Dat zou volgens commentatoren dan ook de oorzaak worden van het uiteindelijk mislukken. De beweging zal een stille dood sterven. Zo denkt ook Dave Pollard erover in zijn artikel Why the metamovement ultimately will fail. Maar, wie zijn artikel tot het eind toe leest, ziet daar ook staan dat hij vurig hoopt dat de Metabeweging uiteindelijk wèl zal slagen.
Een boeddhistische wijsheid luidt dat je van je zwakke punt je sterke punt kunt maken. Wie weet hoe dat moet, kan nog wel eens ver komen en doelen bereiken. Zo zou het ook kunnen gaan met de Metabeweging.
Referenties en links
Blog van Umair Haque Make the dangerous choice to dissent: klik hier.
Lees ook de commentaren!
Why the metamovement ultimately will fail, door Dave Pollard. Klik hier.
We Are the 99 Percent: wearethe99percent.tumblr.com/
The New Capitalist Manifesto: Building a Disruptively Better Business. Klik hier.
Neem het niet! door Stéphane Hessel, 2011, uitgave Van Gennep, Amsterdam. Klik hier.
Over de G1000 Burgertop: www.g1000.org/nl/
Beroepstrots – een ongekende kracht. Klik hier.
De Wisconsin demonstraties en de speech van Kathleen Kennedy Towsend, Blogs Beroepseer, 11 juni 2011: https://beroepseer.nl
Defend Wisconsin. Klik hier.
Pro-Union Website ‘Defend Wisconsin’ Blocked In Capitol, Huffington Post,
Demonstratie Save Our Schools, Blogs Beroepseer, 5 augustus 2011: https://beroepseer.nl
Website van Eigen kracht-conferenties: www.eigen-kracht.nl
Foto’s: Occupy Den Haag op het Malieveld, 15 en 16 oktober 2011