Stichting Beroepseer verkent de toekomst van vakbonden en beroepsorganisaties

Stichting Beroepseer doet in opdracht van de CMHF[1] verkennend onderzoek naar de toekomst van vakbonden en beroepsorganisaties. In de verkenning staat centraal in hoeverre vakbonden en beroepsorganisaties zich in de toekomst nadrukkelijker kunnen richten op de inhoud en de kwaliteit van werk. Beroepseer werkt toe naar een rapport dat gebaseerd is op literatuuronderzoek en interviews.

Achtergrond

Vakbonden spelen een cruciale rol in de arbeidspositie van werknemers. Door een blok te vormen kunnen zij afspraken maken over collectieve arbeidsvoorwaarden zoals loon, werktijden en pauzes. Verenigd als collectief kunnen werknemers zo een blok vormen tegen de invloed van werkgevers. In de huidige situatie richten vakbonden zich voornamelijk op de primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden. Beroepsorganisaties stellen doorgaans drempels voor de toegang tot de arbeidsmarkt vast, formuleren standaarden, voeren eventueel het tuchtrecht uit maar wat er daarna op die arbeidsmarkt gebeurt, daar gaan ze vaak niet over.

Het aantal vakbondsleden neemt al jaren in hoog tempo af. Deze ontwikkeling is helaas niet te verklaren omdat het met de positie van werkenden zo goed gesteld is. Machtsverhoudingen in de praktijk van de Nederlandse polder zijn traditioneel scheef. De onvrede hierover is al jaren haar weg aan het zoeken. In zijn beroemd geworden boek Exit, voice and loyalty (1970) beschreef Albert O. Hirschman in 1970 de drie keuzemogelijkheden die mensen hebben in relatie tot organisaties en sociale verbanden waar ze deel van uitmaken: ze kunnen loyaal zijn (loyalty); ze kunnen hun stem verheffen en zeggenschap uitoefenen om te bevorderen dat datgene verandert wat hen niet bevalt (voice) of ze kunnen vertrekken (exit). Langs die lijnen kunnen de ontwikkelingen ten aanzien van de ontwikkelingen inzake de zeggenschap van werknemers geanalyseerd worden.

In veel sectoren is steeds meer behoefte aan zeggenschap over de beroepskwaliteit (‘naar eer en geweten je werk kunnen doen’) naast de zeggenschap over primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden. Als werknemers dag in dag uit op de werkvloer de grootste moeite hebben om hun werk volgens de geldende kwaliteitseisen te doen (bv. door werkdruk, administratieve lasten), valt dat buiten de traditionele werkingssfeer van zowel de beroepsorganisaties als van de vakbonden. In het project verkent Stichting Beroepseer in hoeverre vakbonden en beroepsorganisaties in dit gat kunnen springen. Het rapport zal in maart 2023 worden gepubliceerd.

[1] De Centrale van Middelbare en Hogere Functionarissen bij Overheid, Onderwijs, Bedrijven en Instellingen is een onafhankelijke koepel van 41 beroeps- en belangenverenigingen.