Gert Biesta over inspiratie en het wonder in het onderwijs

Gert Biesta sprak eind mei 2023 op de de Verus-congresdag 2023 in Bussum over inspirerend onderwijs. Speciaal voor de gelegenheid schreef hij De school als vrijplaats, een publicatie die deel uitmaakt van de strategische pijler ‘Geïnspireerd Goed Onderwijs’ van de vereniging Verus voor katholiek en christelijk onderwijs in Nederland. Bij Verus zijn ruim vierduizend scholen aangesloten.
Onderwijspedagoog Gert Biesta is kroonlid van de Onderwijsraad en sinds 2016 wetenschappelijk adviseur bij Verus. Biesta heeft verschillende boeken geschreven over de theorie en het beleid van opvoeding en onderwijs, en de theorie en filosofie van onderwijspedagogisch en sociaal-wetenschapplijk onderzoek.

Het eerste hoofdstuk is getiteld Verwacht geen wonderen? Biesta:

“In de tuin van het Scottish National Gallery of Modern Art in Edinburgh staat een zes meter hoge installatie van de Schotse beeldend kunstenaar Nathan Coley met daarop in grote verlichte hoofdletters “THERE WILL BE NO MIRACLES HERE”. Coley vond de tekst in een zeventiende-eeuwse koninklijke proclamatie uit een stad in Frankrijk waar met regelmaat wonderen zouden zijn gebeurd. ‘There will be no miracles here’ klinkt een beetje als de politieagent die bij de plaats van een ongeluk staat en zegt: ‘Doorlopen allemaal, er valt hier niets te zien.’

Er zijn mensen die het liefst bij iedere school zo’n bord neer zouden willen zetten. Hun ideaal van onderwijs is er een waarin alles onder controle is. Een school waar leraren louter wetenschappelijk bewezen interventies toepassen om op de meest effectieve wijze vooraf geformuleerde leerdoelen te realiseren. Een school waar niet alleen de basis op orde is, maar een school die tot in alle uithoeken perfect is. Kortom, een school zonder verrassingen.

Voor sommigen is dit een aantrekkelijk perspectief, wat verklaart waarom mensen het op veel plekken in de wereld met energie en enthousiasme propageren en nastreven. Voor anderen is dit ideaalbeeld echter de dood in de pot van het onderwijs. Een school zonder verrassingen, een school waar al van tevoren vaststaat wat er moet gebeuren en zal gaan gebeuren, is een school waar eigenlijk helemaal niets meer kan gebeuren. En het is vooral een school waarin de mogelijkheid voor kinderen om aan te komen in de wereld en in die wereld te verschijnen minimaal is.

En dat terwijl het verschijnen van een nieuwe mens in de wereld misschien wel het grootste wonder is. Dat is in ieder geval hoe de filosofe Hannah Arendt erover denkt wanneer ze het fenomeen van de ‘geboortelijkheid’ (in het Engels: natality) benoemt als een wonder, en, nog krachtiger, als het wonder dat de wereld behoedt voor haar ondergang. Terwijl veel filosofen geobsedeerd zijn door de sterfelijkheid van de mens, kijkt Arendt juist de andere kant op. Ze wijst op het nieuwe begin dat zich bij iedere geboorte aandient. En ze wijst op het vermogen van mensen om iets nieuws te beginnen en een nieuw begin te zijn; een vermogen dat besloten ligt in het fenomeen van de geboortelijkheid en zichtbaar is in het simpele feit dat mensen worden geboren. Het besef van dat vermogen, aldus Arendt, is de bron van vertrouwen en hoop.

Maar het aankomen van nieuwkomers in de wereld gaat niet vanzelf. Het nieuwe begin is kwetsbaar en heeft bescherming nodig, omdat de wereld maar al te vaak overweldigend is. Het nieuwgeboren kind zegt daarom niet ‘Onderwerp me aan jouw idealen en ambities’, maar vraagt om tijd en ruimte om aan te komen in de wereld. Het nieuwgeboren kind zegt daarom niet ‘Geef me leerdoelen, toets me, beoordeel me, reken me af’, maar vraagt om toerusting, oriëntatie en aanmoediging om de stap de wereld in te kunnen, willen en durven zetten, en daar staande te kunnen blijven.

Het nieuwgeboren kind zegt daarmee: ‘Geef me een eerlijke kans op mijn eigen zelfstandigheid.’ En het zegt ook: ‘Verwacht het onmogelijke van me, verwacht wat niemand van ons nu al als mogelijkheid kan zien of berekenen of voorspellen.’ Het nieuwgeboren kind zegt: ‘There will be miracles here!’”

Inhoudsopgave De school als vrijplaats – Over geïnspireerd goed onderwijs
Voorwoord van Berend Kamphuis en Mark Buck, college van bestuur Verus  7
1. Verwacht geen wonderen? 11
2. Geïnspireerd goed onderwijs 15

Onderwijs en inspiratie  16
Leven van de lucht  18
Geïnspireerd onderwijs  22
Inspirerend onderwijs  26
De integriteit van het onderwijs  29

3. In gesprek over inspiratie 34
4. Verder denken: vijf thema’s 41

Visie of opdracht?  42
Volwassenheid  45
‘Goede’ en ‘slechte’ inspiratie  48
Goed onderwijs  49
Drie gereedschappen van de leraar  50

5. De school als vrijplaats  54
Werkvormen voor inspiratiegesprekken  61

Downloaden De school als vrijplaats, door Gert Biesta, 66p, mei 2023 op Verus: https://verus.nl/download-publicatie-de-school-als-vrijplaats

Lees ook: Biesta bij Verus2023 over inspirerend onderwijs: ‘Daar zitten een aantal valkuilen in. Dus elkaar scherp houden is belangrijk.’ door Rob van der Poel, Nivoz, 7 juni 2023: https://nivoz.nl

Boeken geschreven door Biesta en uitgegeven bij Phronese (www.uitgeverijphronese.nl/)
Wereldgericht onderwijs: Een visie voor vandaag (2022)
De terugkeer van het lesgeven (2021)
Pedagogiek als betrokken handelingswetenschap (met co-redacteur Maartje Janssens (2021)
Het prachtige risico van onderwijs (2020)
Het leren voorbij (2016)