De robot genaamd Sara komt binnen. In de kamer zitten een jonge man en vrouw, ‘ontwikkelaars van autonome sociale robots’ die erg hun best doen de ouderen in het verzorgingshuis enthousiast te maken voor ‘interactie’ met Sara. In de kamer zit een oudere man in een rolstoel. De vrouw zegt tegen de oudere man: “U kunt vandaag gezellig wat tijd met Sara doorbrengen”.
Bewoner: “Met dat ding. Nooit van z’n leven. Als dat vermaak is, dan mankeren we iets aan ons hoofd”.
Jonge man: “Wilt u uw bloedsomloop niet een beetje stimuleren?”
Oudere man: “Ik heb geen zin in lichaamsbeweging. Laten we samen iets leuks doen”.
Jonge man: “Als u zelf zin hebt om wat te bewegen, komt Sara naar u toe met wat arm- en beenoefeningen”.
Oudere man: “Dat hoeft niet hoor”.
Jonge man: “Hoe vindt u het om even met Sara samen te zijn?”
Oudere man: “Wanneer is dat ding gebouwd?”
Jonge man: “Het is vrij nieuw. Ik denk dat het voor een deel…”
Oudere man: “Hij was nieuw toen ze hem kochten”.
En dan grappend, kijkend naar de vrouw in de kamer: “Die meid die daar staat, daar wil ik wel wat lichaamsbeweging mee doen. De oude instincten doen het nog”.
De robot draait zich om en glijdt de kamer uit. Langzaam verdwijnt Sara uit beeld.

De documentaire Zorgelijke tijden – de musical gaat over ouderenzorg in Finland. Interviews worden afgewisseld met observaties uit de praktijk, waarin zorgrobots en afstandszorg als kostenbesparende oplossingen zijn ingevoerd. Door de film heen zijn muzikale intermezzo’s ingelast: vermoeide verpleegkundigen en gelaten ouderen zingen liederen, gebaseerd op anonieme brandbrieven van zorgpersoneel. Het zijn hypnotiserende liederen over de dagelijkse praktijk van verpleegkundigen die onder vaak erbarmelijke omstandigheden moeten werken en de angstige gedachten van ouderen die zich overbodig en tot last voelen.

Zorgelijke tijden is uitgezonden op NPO2 op woensdag 24 mei 2023 om 22.50 uur. De Engelse titel luidt: Ruthless Times – the musical. Regie: Susanna Helke. Muziek: Anna-Mari Kähärä. Duur 89 min.

Efficiency en kosten de belangrijkste thema’s

Marja Vaarama, emeritus hoogleraar sociaal werk aan de Universiteit van Oost-Finland heeft meegewerkt aan het voorbereiden en becommentariëren van wetgeving, aanbevelingen en scenario’s aangaande de ouderenzorg. Vaarama heeft de afgelopen veertig jaar de problemen in de zorgverlening voor ouderen in honderden studies en publicaties aan de orde gesteld. Ze vertelt in de documentaire dat de jaren negentig een belangrijk keerpunt in Finland waren.Toen kwam het idee op dat de publieke sector inefficiënt was. Dat was in 1995, vlak na de recessie die volgde op de bankencrisis waar heel Scandinavië onder leed. Er kwamen grote bezuinigingen op de ouderenzorg. Vaarama: “Het was meedogenloos. We zagen vaak berekeningen waarin ouderen een enorme post vormden.Toen bedachten ze de “afhankelijkheidsratio”. Ze keken naar de economie en berekenden de afhankelijkheidsratio. Die berekeningen liepen vaak erg uiteen, bij de onderzoeksinstituten en ministeries. Maar ze wisten het idee wel te verkopen aan de Finse bevolking.
De Finnen hebben de afhankelijkheidsratio omarmd. Publieke diensten stonden als slecht te boek, dus werd besloten ze te privatiseren. Begin deze eeuw streken ze neer in Finland: durf-kapitalisten kochten kleine familiebedrijven op die het goed deden in de ouderenzorg. Overal werd de economische benadering op toegepast. Dat drong ook door tot de zorgsector. Efficiency en kosten werden de belangrijkste thema’s. De zorg werd onderworpen aan een zakelijke benadering. En eerlijk gezegd gaat het ethos van geld verdienen niet samen me het ethos van zorg verlenen”.

De snel toenemende vergrijzing zorgt in Finland voor een grote druk op het geprivatiseerde zorgsysteem. De kloof tussen vraag en aanbod groeit en er is een enorm personeelstekort.

Het koor van ouderen zingt:

De afhankelijkheidsratio dat zijn wij.
De piramide staat op zijn kop. De onderkant staat boven, zo breed als maar kan.
In het land van begrotingstekorten zijn wij een schommeling in de afhankelijkheidsratio.
De publieke sector dat zijn wij. Veel te groot geworden. Een verwarde sector, misplaatst.
Wij zijn met teveel. En we hebben teveel kwalen. Wij zijn het risico aan de uitgavenkant. Wij zijn de eeuwige wanverhouding, tussen inkomsten en uitgaven.
Wij zijn een land van excessieve schulden. We knabbelen op geleend geld. .
Het land van mensen die ver over de datum zijn.
Een demografisch defect. Het land van begrotingstekorten.

Het koor van verpleegkundigen zingt:

Tegen een verpleegkundige kan iedereen maar zeggen wat er in hem opkomt.
Ik heb vaak meegemaakt dat er fouten werden gemaakt met medicatie.
Wij mochten de familie niet vertellen dat we onderbezet waren.
Er was geen tijd meer voor activiteitenbegeleiding.
Onze werkdruk is toegenomen, we hebben nergens tijd voor.
We nemen al geen pauzes meer.
Wij zijn het laagste, iedereen staat boven ons. Ik ben doodmoe, doodmoe.

Zie hieronder de video, terug te zien op site HUMAN

2Doc: Zorgelijke Tijden – De Musical, Human, 24 mei 2023: www.human.nl

Fins koor zingt klaagzang in documentaire over ouderenzorg, VPRO gids, 15 mei 2023:
www.vprogids.nl/