Verschenen: Eerste editie ‘Staat van de Uitvoering’. Organisaties trekken aan de bel vanwege problemen bij uitvoering wetten

De medewerker van een grote publieke dienst zei op een reflectiebijeenkomst: ”En wanneer gaan we het nu hebben over het echte probleem? De complexiteit?”
Het zijn de beginwoorden van de eerste Staat van de Uitvoering, een periodiek terugkerende publicatie bedoeld om de politiek te informeren over de openbare dienstverlening. De eerste editie begint met een Voorwoord van de uit negen personen bestaande Stuurgroep, een op 15 juli 2022 door de Ministerraad ingesteld orgaan dat de opdracht heeft om zelfstandig de Staat van de Uitvoering vast te stellen.

De Staat van de Uitvoering is een analyse van de problemen die uitvoeringsorganisaties tegenkomen, zoals bijvoorbeeld de Belastingdienst, het Centraal Bureau voor de uitgifte van Rijvaardigheidsbewijzen (CBR), het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) of de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO). Twee jaar na publicatie  van het eindverslag van het onderzoek naar de kinderopvangtoeslag, Ongekend onrecht (december 2020), waarin de uitvoeringsproblemen duidelijk aan het licht kwamen, is de overheid nog niet veel opgeschoten met reparatie en verbetering. De uitvoering is nog steeds ondoorzichtig, inflexibel en foutgevoelig, aldus de stuurgroep. De regels worden ingewikkeld genoemd, er is sprake van een stapeling van beleid.

Modernisering van de Overheid

De Kamerbrief ‘Modernisering van de Overheid’ van 5 maart 2021 zegt het volgende over de Staat: “De Staat van de Uitvoering bundelt inzichten uit afzonderlijke domeinen en wordt vergezeld van een rijksbreed en trendmatig beeld van de uitvoeringspraktijk. De Staat focust nadrukkelijk op slepende problematiek voorbij de waan van de dag”.

Over het waarom meldt de Kamerbrief: “Steeds weer blijkt de uitvoering doorslaggevend in de maatschappelijke waardering van de overheid. (…) Toch is het niet duidelijk hoe wordt bepaald op welke wijze uitvoeringsorganisaties verantwoording afleggen aan de Kamer. (…) doordat problemen die ontstaan in de uitvoering van beleid niet altijd expliciet worden benoemd in de rapportages en dat sommige problemen die wel benoemd worden, niet door Kamerleden worden opgepakt door de veelheid aan informatie. (…) Voor Kamerleden kan het interessanter zijn om te reageren op incidenten dan om zich bezig te houden met de wetgeving of met structurele monitoring van uitvoeringsorganisaties”.

In deze eerste Staat gaat de aandacht vooral uit naar zaken die raken aan de kwaliteit en toegankelijkheid van de dienstverlening aan burgers en bedrijven. De Stuurgroep beperkt zich daarbij niet tot het directe klantcontact: goede en toegankelijke dienstverlening vraagt om focus in de hele keten van politiek tot balie. Centraal in de Staat staan knelpunten die publieke dienstverleners niet zelf kunnen oplossen, maar waarbij ook politiek en beleidsmakers nodig zijn.

Onderzoeksdomein

De publieke dienstverleners vormen een heterogene groep. Samen met politiek en beleidsmakers staan zij als uitvoeringsorganisaties voor de uitdaging om belangrijke maatschappelijke opgaven van nu het hoofd te bieden. Denk aan opgaven als bestaanszekerheid en armoedebestrijding, klimaat, energie en stikstof, wonen, veiligheid, mobiliteit en infrastructuur. Het voornemen was om 38 van de ruim 150 uitvoeringsorganisaties van de Rijksoverheid (diensten, agentschappen en zelfstandige bestuursorganen) in deze beschouwing op te nemen. Met name omdat deze 38 op grote schaal contact hebben met burgers en ondernemers. Een aantal organisaties heeft met redenen omkleed aangegeven niet te willen participeren. Veel van de onderzoeken in deel 3 gaan wel over de volledige groep van 38 publieke dienstverleners. In sommige gevallen bestrijken de gebruikte onderzoeken een nog breder domein. Zo hebben de klanttevredenheidsonderzoeken ook betrekking op de dienstverlening door gemeenten.

Bronnen van informatie

Bronnen voor de Staat van de Uitvoering zijn documenten van de uitvoeringsorganisaties zelf. Een flink deel van hen publiceerde een Stand van de Uitvoering en/of een knelpuntenrapport. Andere organisaties leverden een (nog) ongepubliceerde Stand aan of hebben in een e-mail hun knelpunten toegelicht. Daarnaast is de Staat gebaseerd op analyses van onafhankelijke onderzoeksbureaus en wetenschappers. Bovendien is een groot aantal bijeenkomsten georganiseerd voor publieke dienstverleners en beleidsmakers. In deze bijeenkomsten hebben deze groepen gereflecteerd op de onderzoeksresultaten en meegedacht over de te formuleren oproepen. Enkele vertolkers van het burger- en ondernemersperspectief en voormalige beleidsmakers hebben als klankbord gefungeerd. In de beschouwing is ook de recent gepubliceerde Stand van de Uitvoering van de gemeenten betrokken.
Gemeenten waren geen deelnemer in deze Staat van de Uitvoering, maar de ambitie is in een volgende Staat ook de rol van gemeenten nadrukkelijk mee te nemen. Een groot deel van de publieke dienstverlening is immers de verantwoordelijkheid van gemeenten.

Inhoud
Voorwoord en Samenvatting van de Stuurgroep 4
Over de Staat 6
DEEL 1 Complexiteit blijkt grootste knelpunt bij publieke dienstverlening 7
DEEL 2 Rode draad uit de Standen van de Uitvoering 19
DEEL 3 Trendmatig beeld van de publieke dienstverlening: een eerste foto 28

Downloaden Staat van de Uitvoering 2022, 18 januari 2023: https://beroepseer.nl

Staat van de uitvoering: https://staatvandeuitvoering.nl/