Pleidooi voor herwaardering van vakmanschap en professionaliteit in lectorale rede ‘Samen goed werken’ van Daniël van Middelkoop

In de lectorale rede Samen goed werken, hield Daniël van Middelkoop een pleidooi voor herwaardering van professionaliteit en vakmanschap. Vakmensen en professionals zijn van grote waarde in werk en maatschappij. Vanuit motivatie en betrokkenheid leveren ze samen goed werk – betekenisvol werk van hoge kwaliteit. Ze spelen bovendien een belangrijke rol in de zoektocht naar oplossingen voor grote maatschappelijke en ecologische uitdagingen. Maar ondanks dit belang staan vakmanschap en professionaliteit in veel organisaties onder druk. Systemen en processen gericht op controle en efficiëntie lijken vaak belangrijker dan organiseren vanuit een professionele logica.

Samenwerken in teams aan complexe vraagstukken komt in veel organisaties niet goed van de grond en de dialoog over goed werk en de aanpak om dat te realiseren is nog te vaak het sluitstuk op overvolle to-do lijsten.  Van Middelkoops pleidooi voor herwaardering van professionaliteit en vakmanschap  vraagt om condities voor goed werk, maar begint bovenal bij professionals en vakmensen zelf.

Daniël van Middelkoop is per augustus 2021 benoemd tot lector Samenwerkende Professionals (Professional Agency) aan de Hogeschool van Amsterdam. Hij sprak zijn oratie uit in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam op 11 oktober 2022. Van Middelkoop richt zich in zijn onderzoek op het versterken van het handelingsvermogen van samenwerkende professionals in een veranderende economie, zowel in de publieke als de private sector.

Begin van de rede:

“In de maanden dat ik schreef aan deze rede kwam ik bij toeval langs de documentaire ‘We are the thousand’ op tv. Daarin staat de droom van de Italiaan Fabio Zaffagnini centraal om duizend rockmuzikanten gezamenlijk te laten
spelen om daarmee zijn favoriete band The Foo Fighters te overtuigen om in het kleine stadje Cesena te komen spelen. Spoiler alert: dat lukt. ‘The Rocking 1000’ zouden daarna nog vaker samen spelen en grote concerten geven. Het beeld op de cover van deze rede laat muzikanten zien tijdens een van deze concerten, in Florence.

De documentaire, maar met name het moment dat de duizend muzikanten met elkaar spelen, ontroerde me. Dat zal deels gekomen zijn door mijn gedegen opvoeding in de gitaarmuziek, maar meer nog kwam het door de volharding van de initiatiefnemers, het streven om met duizend man een nummer zo perfect mogelijk te spelen, en het ongelimiteerde plezier dat van de muzikanten afstraalt terwijl ze spelen. Het laat zien hoe geweldig samen werken – en in dit geval spelen – kan zijn. Met elkaar goed werk leveren, of dat nu muziek maken is of zorgen voor goed onderwijs, goede jeugdzorg of een goed draaiende energiecentrale, kan veel energie geven en geweldige resultaten opleveren. Met elkaar zijn problemen waar je in je eentje tegenaan hikte, toch op te lossen, gewoon omdat je collega’s je helpen met hun inzichten of net iets andere blik. En wanneer het druk is en het erop aankomt in het werk, is het fijn om collega’s te hebben op wie je kan vertrouwen. De ervaringen ten tijde van de coronapandemie hebben ons geleerd hoe belangrijk dat samen werken is – in ons onderzoek onder collega’s van mijn eigen hogeschool viel het meest op dat we het ‘echte’ contact misten, met studenten, maar zeker ook met onze collega’s.

De meerwaarde maar ook het plezier van samen goed werk leveren ligt ten grondslag aan deze rede, en ik kan het belang daarvan hier niet genoeg benadrukken. De afgelopen jaren voerden we vanuit het lectoraat gesprekken met honderden professionals en vakmensen – zowel individueel als in teamverband. Daarin valt op dat plezier en voldoening voortkomen uit het willen en kunnen leveren van goed werk. Samenwerking is daarin vaak belangrijk, maar altijd een middel en geen doel op zich. Ik spreek daarom in deze rede veelal van samen werken, als twee losse woorden, om die doelstelling van het realiseren van goed werk te benadrukken. Vaker in deze rede gaat het echter over het hoe van samen werken, meer dan het waarom. Met dat hoe komen ook de worstelingen, vraagstukken en problemen naar voren in de manier waarop we het samen werken van professionals en vakmensen hebben georganiseerd.
Waar samenwerking wel een doel op zich is, of waar de condities voor goed samen werken ontbreken, kan het plezier in samen werken omslaan in frustratie en sacherijn”.

Het laatste, vijfde hoofdstuk is getiteld: Pleidooi voor een andere manier van samen werken:

“We moeten wegbreken van een manier van organiseren waarin controlemechanismen, efficientiëdenken en de nadruk op ‘meetbare output’ centraal staan en waarin deze tot doel in plaats van middel gemaakt worden.
Dit geldt nadrukkelijk voor publieke sectoren, zoals de jeugdzorg, waar het werk niet of nauwelijks te standaardiseren is en waar efficiëntieverbetering gezien de aard van het werk slechts tot een zeker punt mogelijk is – waar het jarenlange adagium van meer met minder de kwaliteit van het werk aantast en tot misstanden leidt. Breng de organisatorische en financiële logica terug naar de juiste proporties – het zijn randvoorwaarden om professionals en vakmensen in staat te stellen goed werk te leveren.

Maar hoe doen we dat? Goed werk centraal zetten en handelingsvermogen van professionals versterken vraagt om meer dan het uitspreken van het belang daarvan. Het vraagt om het daadwerkelijk organiseren van het werk vanuit het vertrouwen in professionals en vakmensen. Dat begint ermee hun een stem te geven – zij moeten uiteindelijk gaan over de professionele logica en de invulling van goed werk in hun specifieke werksituaties. Bestuurders, leidinggevenden en ondersteuners bepalen niet wat goed werk is, maar hebben wel een cruciale rol in het zorgen voor de juiste condities voor goed werk. Dat betekent onder andere ruimte bieden aan professionals en vakmensen om te bepalen wat in een specifieke situatie de beste oplossing is, zonder dit te willen controleren of standaardiseren met ‘van bovenaf’ vastgestelde protocollen, processen of andere blauwdrukken. Dat vraagt van die professionals en vakmensen om het ontwikkelen en hanteren van een helder kader over wat voor hen goed werk is, zodat die ‘beste oplossing’ gestoeld is op doordachte professionaliteit en vakmanschap.
[…]
Het vraagt vanuit de organisatie om een focus op het creëren van de juiste condities voor goed werk. Het veranderen van die condities begint in de structuur van organisaties – de processen en handelingen die vaak onbewust en vanuit gewoonte gericht zijn op controle en efficiëntie en waarin nu op te veel plekken de wens tot verantwoording en controle over processen en output centraal staat”.

Samen goed werken. Pleidooi voor een herwaardering van professionaliteit en vakmanschap, door Daniël van Middelkoop, Academische Uitgeverij Eburon, 2022: https://pure.hva.nl/ws/files/24989560/Samen_goed_werken.pdf

Lectoraat Samenwerkende professionals: www.hva.nl

Uitnodiging Lectorale Rede: www.hva.nl

Hieronder video: Daniël van Middelkoop spreekt zijn lectorale rede uit in Pakhuis de Zwijger in Amsterdam op 11 oktober 2022. Duur: 63 min. Foto helemaal bovenaan is een tafereel uit de video.