Leerlingen mores leren? Begin bij de leraar!

Wat kunnen leraren in het voortgezet onderwijs bijdragen aan de morele vorming van hun leerlingen? Waarom is het van belang? En hoe kunnen ze dat het beste doen? Filosoof Wouter Sanderse onderzocht het en promoveert op maandag 19 november 2012 aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Volgens Sanderse biedt een eeuwenoude maar springlevende theorie, de deugdethiek, inzichten die docenten helpt hun moreel-vormende taak beter te doen.

De meeste leraren in het voorgezet onderwijs beseffen dat ze niet alleen een vak geven. Ze staan ook als mens, met al hun deugden en ondeugden, voor de klas. Ze zijn bijvoorbeeld meer of minder geduldig, eerlijk, respectvol, of verantwoordelijk. Dat pikken leerlingen bewust en onbewust op. Morele vorming is daarmee niet in eerste instantie een ‘lesje ethiek’, maar de poging van leraren om leerlingen te betrekken bij hun streven een voorbeeldig mens te zijn, ook in de klas.

Wie ben ik om…?
Deze subtiele morele vorming is echter problematisch. Binnen het onderwijs en de lerarenopleidingen wordt maar weinig nagedacht hoe deze taak nog beter kan. Dat komt onder andere omdat ‘goed’ en ‘slecht’ worden gezien als thema’s waarover ieder zo zijn mening heeft. Wanneer leraren zich realiseren dat hun waarden door persoonlijke voorkeuren worden ingegeven, deinzen ze er voor terug om daarmee anderen ‘lastig’ te vallen. ‘Wie ben ik om…?’, vragen ze zich af. Ze onderschrijven de moreel-vormende taak van het onderwijs, maar ervaren tegelijkertijd een ‘handelingsverlegenheid’ om daaraan op een professionele manier invulling te geven.

Een voorbeeldige leraar
Een moreel kompas – dat is waar veel leraren behoefte aan hebben. Zodat ze voor zichzelf en in dialoog met anderen kunnen beargumenteren wat van een voorbeeldige leraar mag worden verwacht. Sanderse stelt dat leraren zich beter van hun taak kunnen kwijten als ze meer inzicht hebben in de betekenis van ‘morele vorming’. Daarom onderzocht hij drie vragen: waaruit bestaat die moreel vormende taak, waarom is ze van belang, en, hoe kunnen leraren de morele ontwikkeling van leerlingen het beste stimuleren?

Aristoteles’ deugdethiek
Sanderse beantwoordde ze door te rade te gaan bij een antieke filosofische theorie, namelijk de deugdethiek van Aristoteles (384–322 v.C.), wiens praktische filosofie in de twintigste eeuw een ware revival doormaakte. Verder weerlegt Sanderse veel van de kritieken die in de tweede helft van de twintigste eeuw op de deugdethiek zijn geuit. De hedendaagse deugdethiek blijkt zich goed staande te kunnen houden tussen de drie dominante benaderingen in de twintigste eeuw: waardeverheldering, cognitieve ontwikkeling en zorgethiek.

Praktisch toepasbaar
Afgezien van de theoretische bijdrage die de deugdethiek aan discussies over de aard en wenselijkheid van morele vorming levert, biedt ze vooral ook een concreet leidraad voor de praktische invulling van morele vorming in het onderwijs, weet Sanderse uit ervaring. Naast zijn promotieonderzoek gaf hij de afgelopen jaren trainingen over morele vorming en moreel leiderschap aan groepen docenten en schoolleiders (www.morelevorming.nl)^*)

Wouter Sanderse (Den Haag, 1982) studeerde Bedrijfscommunicatie en Filosofie aan de Radboud Universiteit Nijmegen. In 2007 startte hij met zijn promotieonderzoek binnen het Centrum voor Ethiek van de Radboud Universiteit. Dit combineerde hij met de functie van coördinator van het Centrum voor Ethiek en secretaris van de ethische commissie van de Radboud Universiteit.
Wouter Sanderse is naast docent Filosofie aan de Radboud Universiteit per 1 november 2012  lector ‘Beroepsethiek van leraren’ aan de Fontys Lerarenopleiding Tilburg.

Noot
^*) Website www.morelevorming.nl is opgeheven

Lector Wouter Sanderse: https://fontys.nl