“Bijna dertig jaar geleden heeft het kabinet Lubbers I de marktwerking in de openbare dienstverlening geïntroduceerd. Onderzoek naar privatisering, verzelfstandiging en marktprikkels in de ouderenzorg en het hoger onderwijs wijst uit dat de verwachtingen nog niet zijn waargemaakt. Bij de introductie van marktwerking leefden er bij politiek en dienstverleners hoge verwachtingen. Marktwerking zou ten goede komen aan een groter kostenbewustzijn, productinnovatie, en meer keuzevrijheid. En inderdaad, de ouderenzorg en het hoger onderwijs gingen ‘bedrijfsmatiger’ werken, al bleef de overheid, ondanks het proces van privatisering en verzelfstandiging, een stevig stempel op de sectoren drukken”.

In het artikel De overspannen verwachtingen van marktwerking in zorg en onderwijs beschrijft Anna de Zeeuw, docente Bouw Technische Bedrijfskunde (BTB) aan de Hogeschool van Amsterdam, hoe marktwerking zich in de publieke dienstverlening heeft ontwikkeld, zoals in het onderwijs en de gezondheidszorg, vanaf de tijd van de economische recessie die er heerste toen Lubbers zijn eerste kabinet vormde in 1982 tot 2008. Het artikel is ontleend aan het in juni 2012 verschenen proefschrift van De Zeeuw: Publieke dienstverlening: Percepties van marktwerking en kwaliteit:
“Wat uit mijn onderzoek naar percepties van marktwerking en kwaliteit in de periode 1982-2008 sterk naar voren komt, is dat de (landelijke) overheid de ouderenzorg en het hoger onderwijs vooral is gaan sturen via strakke protocollen en processen. Dat doet ze als opdrachtgever en financier vooraf en als kwaliteitsinspecteur achteraf. De overheid wil hoe dan ook controle houden op de dienstverlening en de kwaliteit ervan. Wat daarbij meespeelde was de publieke verontwaardiging over managers die vooral goed voor zichzelf (en hun salaris) zouden zorgen.

Een tweede opvallende ontwikkeling in de ouderenzorg en het hoger onderwijs is dat er door de marktwerking een proces op gang is gekomen van fusie en concentratie. Het aantal maatschappelijke dienstverleners nam af en als gevolg daarvan groeide de omvang van de instellingen fors. En deze dienstverlenende ‘molochs’ begonnen zich voornamelijk te richten op rendement en protocollen: in het hoger onderwijs hanteert men bijvoorbeeld de termen ‘studierendement’, ‘doorstroomsnelheid’ en bindende accreditatiekaders. De instellingen kregen bestuurders met ‘managementkwaliteiten’ en grote macht binnen hun instelling. Ze richtten zich minder op draagvlak van afnemers, zoals bij de voorgangers van de thuiszorginstellingen, de vroegere kruiswerkverenigingen waarvan men lid kon worden met een vrijwillig bestuur”.

Lees het hele artikel De overspannen verwachtingen van marktwerking in zorg en onderwijs door Anna de Zeeuw op de website van Sociale Vraagstukken van 3 oktober 2012: www.socialevraagstukken.nl

Meer over het proefschrift van Anna de Zeeuw, getiteld Publieke dienstverlening: percepties van marktwerking en kwaliteit, ontwikkelingen in hoger onderwijs en ouderenzorg is te vinden op de site van Wolf Legal Publishers: www.wolfpublishers.com

Anna de Zeeuw (1963) heeft het onderwerp van haar proefschrift gekozen vanwege haar persoonlijke affiniteit, met name met het hoger onderwijs, maar ook met ouderenzorg vanuit de rol van mantelzorg.