Oude ambachten zijn steeds minder populair, ze staan onder druk

Oude ambachten zijn steeds minder populair onder de jongere generatie, terwijl de maatschappij ervan afhankelijk is. Denk daarbij aan de schoenmaker of de restaurateur van de Domtoren in Utrecht. Het televisieprogramma Stand van Nederland – Generatie Next besteedde zaterdag 13 april 2024 op NPO2 aandacht aan oude ambachten die dreigen verloren te gaan en onderzocht hoe de aanwas van ambachtslieden gewaarborgd kan blijven. Jongeren kiezen tegenwoordig voor thuiswerk, internet, kantoorbanen.

Lars van Veldhoven is derde generatie schoenmaker. Samen met zijn vader runt hij een schoenmakerij in het centrum van Arnhem. Hij heeft het erg druk en zegt dat het moeilijk is om aan personeel te komen. Hij merkt op dat de jongere generatie te weinig geduld heeft voor een opleiding van jaren. Zolang duurt het voordat je volleerd bent. In het verleden waren er in de regio Arnhem circa vijftig schoenmakers, nu nog twee. Aan het woord in de reportage komt ook goudsmid Lisa Spikkert die het ervoor over had dagelijks zes uur per trein en bus te reizen voor haar studie.

Op de vraag van de door Stand van Nederland gehouden enquête of men wel eens iets door een ambachtsman of -vrouw heeft laten maken maken, antwoordde 80 procent van de ondervraagden met een Ja. Een andere vraag was of men het belangrijk vond dat ambachtelijke beroepen blijven bestaan? Bijna honderd procent antwoordde met Ja (96,8 procent).
Maar vraag je aan Ralf Pieters die bezig is met de restauratie van de Domtoren in Utrecht waarom er zo weinig leerlingen zijn in zijn vak, dan zegt hij: Ik denk dat mensen niet meer met hun handen willen werken. Terwijl het eigenlijk het mooiste werk is dat je kunt doen. Er zijn te weinig mensen en te weinig opleidingen voor ambachten.

Als het ambacht verdwijnt…

“Als het ambacht verdwijnt, verdwijnt er heel veel moois uit ons leven. Dan hebben we ook heel veel noodzakelijke dingen niet meer. Ambachten als orthopedisch schoenmaker of instrumentenmaker zijn onderdelen van zorg. Die kunnen we niet missen. Dat is maatwerk”. Aan het woord is Elrie Bakker-Derks, voorzitter van Ambacht Nederland, een organisatie waarin verschillende ambachten zich verenigd hebben.
Ze gaat in op de vraag of er nu onvoldoende leerlingen zijn of onvoldoende opleidingen: “Het is allebei. De opleidingen zijn er veelal niet. En over het algemeen is er een slecht imago. Je bent laag opgeleid. Als je met je handen werkt, ben je ‘dom’ in de ogen van veel mensen. Terwijl ambachtslieden, ik ken er veel, heel intelligente mensen zijn. Die leren bij wijze van spreken door hun handen heen. Die leren op een andere manier, die kijken op een andere manier. Die ontwikkelen zich op een andere manier. Mensen hebben vaak het perspectief niet Ze hebben niet het idee, daar kan ik ook een carrière in maken. Daar kan ik me ook in gaan ontwikkelen”.

Wat kan hieraan worden gedaan? Leermeester René Onwezen in het meubelmakersvak geeft het advies: “Aantrekkelijk maken. Promoten. De jeugd laten zien dat er niets verkeerd is aan met je handen te werken. Dat het heel erg bevredigend is dat je mooie dingen kunt maken”.
Wat het ambacht zo mooi maakt is het maken van een tastbaar product. Van begin tot het eind. Onwezen: “Je ziet wat je doet. Je begint met een hele stapel hout, en je eindigt weer met een hele stapel hout, maar als je die assembleert komt er een mooie kast uit. Het leuke is dat je materiaal in handen hebt, je ziet het groeien onder je handen. De fijnheid van het werken, weten wat het materiaal aan kan. Dat is het ambacht, het maken van begin tot eind en dat je ziet wat je doet”.

Te weinig vlieguren

Wat de beroepsopleiding betreft, merkt Elrie Bakker-Derks op: “Dat is een probleem. We kennen in Nederland de ROC’s^*), beroepsonderwijs zeg maar. Maar die zijn heel breed. Over het algemeen is het zo dat een leerling die van het ROC komt nog niet het vak zodanig beheerst dat je zegt: je bent een volwaardig vakman of vrouw. In feite krijg je een startkwalificatie. Het begint er dus echt mee dat wij in Nederland mensen de mogelijkheid geven om op vakmanschap te ontwikkelen. Dat je daar ook loopbaanperspectief in hebt”.

In totaal zijn er zo’n 500.000 leerlingen op het MBO. In 2024 meldden zich 11 studenten aan op de opleiding schoenhersteller, 28 mensen hadden interesse voor de goudsmidschool en er waren 17 potentiële natuursteenbewerkers. Voor de meeste ambachten is er nog maar één plek in heel Nederland waar je het vak kunt leren. En ook daar loopt het niet bepaald storm.
Er moet zeker wat gebeuren. Zorgen voor goede vervolgopleidingen na bijvoorbeeld een MBO-opleiding zodat men zich kan specialiseren in een vak. Om het vak in je vingers te krijgen, is veel oefening nodig. Onwezen: “Degenen die van het ROC komen hebben wel veel kennis, ze hebben van alles wat gedaan, maar hebben heel weinig ‘on the job’ gedaan. Ze hebben te weinig vlieguren gemaakt“.

Eigenlijk wil ik iets anders

Een aantal jaren geleden heeft Ambacht Nederland de Ambachtsacademie opgericht voor zij-instromers Daar blijkt veel belangstelling voor te zijn. Rutger van Rossum: “Ik heb in de horeca gewerkt na een horeca-opleiding. Maar daarvoor had ik al een technische achtergrond. Ik ben veel met hout bezig geweest, met thuis meubels maken, kleine dingetjes. Na tien jaar was het tijd voor iets anders en kwam ik via een kennis bij Ambacht Nederland voor een omscholingstraject Zodoende ben ik nu meubelmaker, en dat bevalt goed”.

Veel jongeren zijn in het verleden gestimuleerd om bijvoorbeeld economie te gaan studeren, gingen naar de HEAO^**). Elrie Bakker-Derks: “Zeker voor mijn generatie, en de generaties daarna. Nu zie je wel dat veel mensen bij zichzelf denken: Eigenlijk wil ik iets anders”.

Terwijl er aan de ene kant ambachten verdwijnen, komen er ook weer ambachten op. Bier brouwen bijvoorbeeld. In de jaren tachtig waren er in Nederland nog slechts vijftien bierbrouwers. Tegenwoordig heeft ieder gehucht wel zijn eigen lokale bier.
Hetzelfde gaat op voor de barbier, of de tattooshop. Of je begint een ambacht dat nog niet bestaat. Zoals dat van Dani Bruno die oude sneakers schoon maakt en poetst, en ze weer zo goed als nieuw maakt.

Noten
^*) ROC staat voor Regionaal Opleidingscentrum. Hier worden MBO-opleidingen aangeboden (middelbaar beroepsonderwijs) aangeboden.
^**) HEAO = Hoger Economisch en Administratief Onderwijs

Hieronder: Terugkijken Oude ambachten. Aflevering 14 van serie De stand van Nederland – Generatie Next, uitgezonden op NPO2 op 13 april 2024 om 22.00 u. Duur 20 min. https://npo.nl