Marije van der Linde leest een column voor naar aanleiding van de filmdocumentaire Alicia die eind november 2017 op NPO 2 werd uitgezonden en die gaat over een dertienjarig meisje dat al acht jaar wacht op een plekje in een pleeggezin of een gezinshuis. De film laat zien wat het met je doet als je opgroeit in kindertehuizen en jaar in jaar uit hoopt op een normaal leven. Onmacht en een gebrek aan perspectief zijn het gevolg.

Alicia is buiten aan het voetballen, vertelt Van der Linde, ze moet binnenkomen voor een gesprek. In dat gesprek met hulpverleners vertelt Alicia niet in haar eigen woorden wat haar bezighoudt, maar dat doet zij in de taal van de hulpverleners. Wat Alicia’s werkelijke verlangen is, mag niet echt op tafel komen. Op haar, op een papiertje geschreven, vraag: ‘Of we ernaartoe kunnen werken dat ik soms een dag of een weekend naar mama kan’, komt Alicia helemaal tegemoet aan de wereld van de professionals. Ze adopteert de taal en de tussenstapjes die ze intussen zo goed kent van al die jaren hulpverlening. Het antwoord komt snel en ferm van de gezinsvoogd: ‘Nee, dat is niet goed, dat is voor jou niet de beste plek’.

Institutionele logica

De professionals bedoelen het allemaal vast goed aldus Van der Linde: “Het is belangrijk om duidelijkheid te geven en geen valse beloftes te doen. Het is een keurig gesprek tot nu toe. Maar wat over het hoofd gezien wordt is dat Alicia bij haar moeder wil zijn en wie wil dat nu niet als kind? Doordat de camera zo dichtbij mag komen, zien we hier iets in beeld komen wat we de institutionele logica zijn gaan noemen. Zo schrijf je trajectplannen, zo stel je doelen op, zo geef je grenzen aan. Het grote probleem is wel dat als de professionele werkwijze alles bepaalt wat hier gaat gebeuren, je de ander er volkomen uitdrukt. Dan krijg je jongeren die afhaken, die weglopen en die niks meer willen. Het is daarom van belang om te begrijpen dat deze ontmoeting tussen hulpverlener en hulpontvanger eigenlijk gaat over macht. En dat het hier gaat om de vraag: wiens logica telt? En als de logica van de een heel erg dominant is, kan de ander zich niet laten zien en blijft voor de ander wat er werkelijk toe doet buiten beeld.

Macht tegenover macht

En dan krijg je zo’n gesprek als aan die tafel. Iets dat aanvankelijk lijkt op een prima gesprek, maar waar alleen bepaalde dingen tellen, alleen als je je op een bepaalde manier laat zien, je op een bepaalde manier leert gedragen, je in bepaalde zinnen praat, je aan bepaalde regels gaat houden, dan doet het ertoe. We zien hier de met mooie woorden versluierde macht van die institutionele logica. Alicia beweegt zich figuurlijk helemaal naar haar hulpverleners toe. En als ze iets durft te tonen van haar grote verlangen, ontmoet ze niet een hulpverlener die ook iets van zichzelf laat zien, maar een functionaris die zich aan veiligheidsregels houdt. En dus gaat Alicia ook uit de relatie. Ze wordt in die positie geduwd door hoe de professionals doen, en je ziet Alicia bijna denken: Als dit het antwoord is op mijn inspanningen om zo naar jullie toe te bewegen, op mijn voorzichtige en in jullie taal verwoorde verzoek, tja, dan kun je het krijgen ook. En dat gebeurt. En dus trekt Alicia ook de kaart van de macht. Als het er zo voorstaat, ga ik weglopen, en het jullie moeilijk maken en een mes in mijn hoofd steken. En dan komt macht tegenover macht te staan”.

Erkend, gezien en begrepen worden, is op zich al helend. Dat is de tegenpool van hulpverleners die blijven steken in een maakbaarheidsideaal en een trajectplan opdringen.

Marije van der Linde is supervisor en coach en als staflid verbonden aan Stichting Presentie. Ze heeft ruime ervaring als leidinggevende en uitvoerende in de hulpverlening, onder andere in het begeleiden van gezinnen, zorgmijders, dak- en thuislozen. Haar betrokkenheid bij kwetsbare mensen loopt als een rode draad door haar loopbaan in zorg en welzijn.

Duur van de video: 8 min.
Marije van der Linde sprak haar column uit op 28 mei 2018 op een van de tien dialoogavonden Stop de carrousel die door heel Nederland werden georganiseerd rond de documentaire over Alicia.