Hoe kan het toch dat sommige problemen zo hardnekkig blijven bestaan? Zoals burgers die onbedoeld de dupe worden van regels. We zien het, we weten het, het verandert niet.
Henk den Uijl deed hier als filosoof onderzoek naar en hij ziet verschillende oorzaken. Aan de hand van fragmenten uit het Eichmann-proces en de observaties van Hannah Arendt laat hij in een webinar zien hoe een bureaucratie kan ontsporen. Een tipje van de sluier: één van de oorzaken is dat ambtenaren onvoldoende de ruimte die er is benutten. Ambtenaren zijn te braaf.

Praktische wijsheid in bestuur en toezicht

Ambtelijk vakmanschap kan niet zonder ethisch vermogen en goede gesprekken. Wat is ook alweer de bedoeling van de samenleving, de democratie, de overheid? Henk den Uijl promoveerde in januari 2022 aan de Vrije Universiteit op het thema ‘praktische wijsheid in bestuur en toezicht’. Zijn proefschrift gaat over wijsheid in de praktijk en dan met name over de zorg. De vraag wat goede zorg is, of wat goed organiseren is, blijken geen technische vragen te zijn die je kunt oplossen door expertise toe te passen, of door ‘de bedoeling’ te achterhalen.
Den Uijl: “Het blijken politieke en morele vragen te zijn die vooral ‘praktische wijsheid’ nodig hebben. Dat veronderstelt geen ‘hoge morele toon’, maar juist eerder een realiteitsbesef dat moraliteit in bestuurlijke zin altijd samenhangt met macht, dat tegenspraak vereist is, en dat soms moraliteit ook tegen je kan werken”.

Paternalisme

Den Uijls pleidooi is erop gericht dat er alternatieven zijn voor de manier van besturen en organiseren die in de praktijk niet blijkt te werken en zelfs averechts werkt.
Neem het debat over de uithuisplaatsingen, waarbij wij – in ons ontwikkelde landje – denken het beter te weten wat goed is voor kinderen en we de situatie ook daadwerkelijk beter kunnen maken als we ingrijpen. Uiteraard spelen in de jeugdzorg overbelasting en geldproblemen ook een rol, maar het gaat ook over dat “hele diepe idee dat professionals kunnen bepalen, en ook waar kunnen maken, hoe een leven beter te maken. In echte schrijnende gevallen is dat ook zo, maar in al die grijze gevallen hebben we te maken met een enorm paternalisme”.
Doordat regels in een bureaucratie worden uitgevoerd, is het heel moeilijk het gezicht van de mens nog te zien, en de ellende daarachter. Den Uijl merkt op dat de omvang van de toeslagenaffaire nog altijd niet goed doorgedrongen is tot politiek en bestuurlijk Den Haag.

Het webinar heeft de titel meegekregen: De ongetemde ambtenaar. Het tegendeel, getemd zijn, wil zeggen dat je als ambtenaar of uitvoerder zozeer je eigen praktijk bent ingezogen, dat het moeilijk is om daar nog uit te komen. Maar het kan wel. Wat daarvoor nodig is vertelt Henk den Uijl in zijn hoorcollege zoals hij zijn bijdrage zelf noemt. Hoe is het om een ongetemde  ambtenaar te zijn?

Het webinar wordt ingeleid door Erik Pool. Aan het slot volgt een gesprek met de deelnemers. Erik Pool is programmadirecteur Dialoog & Ethiek bij het ministerie van Binnenlandse Zaken. Henk den Uijl is onderzoeker, docent en opleidingsmanager bij de Nederlandse School voor Openbaar Bestuur (NSOB). Voor zijn tijd bij de NSOB werkte Den Uijl bij de Nederlandse Vereniging voor Toezichthouders in Zorg en Welzijn (NVTZ).

Downloaden proefschrift Practical wisdom in governance door Henk den Uijl, Nederlandse School voor Openbaar Bestuur, 2022: www.nsob.nl

Hieronder webinar met Henk den Uijl, gegeven op 12 mei 2022: De ongetemde ambtenaar.  Duur: ruim anderhalf uur.