“Burgerkracht klinkt redelijk, maar leidt tot chaos en willekeur”, schrijft politiek commentator Martin Sommer op de website van de opiniepagina van de Volkskrant van 9 juni 2013: “Het geld is op, en dus moet het roer om bij de gemeente”.
Sommer ziet het met argusogen aan: bestuurlijke decentralisatie, draait volgens hem uit op postmoderne ambtenarij en willekeur: “Nu hebben we de verfoeide indicaties. Straks komt die ene ambtenaar bij wie je maar moet afwachten hoe zijn pet staat”.

Drieduizend burgemeesters, wethouders, raadsleden, ambtenaren en verdere overheidsdienaren zaten woensdag bijeen in de IJsselhallen in Zwolle. De zaal was donker, de muziek van Fleetwood Mac zwol aan. In de uitgestrekte voorhal de gebruikelijke kermis van kramen met duurzame stroom, iedereen aan de glasvezel en gratis flessen rosé bij adviesbureaus. In institutioneel Nederland is het altijd moeilijk vast te stellen waar je nu weer bent beland. Ik zou zweren dat hier verkiezingen moesten worden gewonnen, maar dit was het jaarcongres van de VNG, vakbond van Nederlandse gemeenten.

Voorzitster Annemarie Jorritsma vertelde de duistere zaal dat alles anders wordt in de gemeenten. ‘Oud en vertrouwd bestaat straks niet meer.’ Gemeenten gaan de langdurige zorg overnemen, de jeugdzorg en wat in jargon de onderkant van de arbeidsmarkt heet: Wajong en de sociale werkplaatsen. Een enorme klus, en dat voor eenderde minder geld dan het nu kost. Maar dit is Nederland en dus kan het niet zonder de zaak radicaal ondersteboven te gooien. In het China van Mao hadden ze de vier moderniseringen, hier bij de VNG gaat het om niet minder dan de ‘drie decentralisaties’.

Burgerkracht
Over vijf jaar herken je volgens Jorritsma je eigen gemeente niet meer. Ambtenaren werken misschien niet eens meer op het stadhuis. Je komt ze tegen op straat, in een bedrijf of bij een stichting. Men spreekt van de kanteling, horizontalisering hoorde ik, of ook wel burgerkracht. Het komt erop neer dat u zichzelf gaat besturen. Het geld is op en er wordt een theorie bij bedacht. Jorritsma had het in haar speech over ‘zeventien miljoen ambtenaren’, en over ‘een avontuur’. Daar werd ik knap zenuwachtig van. Avonturen van de Nederlandse overheid, die willen nog wel eens eindigen in een parlementaire enquête.

De gemeenten hebben terechte zorgen, daar niet van. Onlangs werd een sociaal akkoord gesloten, plus een zorgakkoord. Allebei met een hele batterij bestuurders en belangen. Een deel daarvan zat in Zwolle keurig op de eerste rij naar Fleetwood Mac en Jorritsma te luisteren, de FNV en het MKB, naast de ministers Asscher en Plasterk. De voorzitter van de SER bezong de prachtige unanimiteit van die akkoorden. Maar de gemeenten hadden er niet aan meegedaan en moeten alles wel uitvoeren.

Ik sprak Jan Hamming, burgemeester van Heusden en VNG-onderhandelaar. Hij zei dat de gemeenten langdurig werklozen aan de slag moeten zien te krijgen. Maar in het sociaal akkoord zijn alweer vier typen werklozen onderscheiden. Waarom? Onderhandelingsresultaat, belangen en verworven rechten. In Heusden was hij bij een mevrouw met zogeheten multiproblematiek. Wekelijks 32 helpers op bezoek, van 32 instellingen, uit 32 potjes gefinancierd. Die mevrouw heeft een dagtaak aan haar helpers en komt aan de multiproblematiek niet meer toe. Plus nog het circus van indicaties en protocollen. Met die mooie unanimiteit van het zorgakkoord en al die betrokken instanties leek het mij een vrome wens om daar een eind aan te maken. Maar Jan Hamming was strijdbaar. ‘Die instituties moeten worden gesloopt.’

Scootmobiel
En nu preekt de gemeente dus de revolutie. Maatwerk, zei Jorritsma. Prima. Eén thuiscoach in plaats van 32. Heel goed. De gemeente moet ‘nee’ kunnen zeggen, aldus de VNG-directeur laatst op de radio. Dat kan namelijk nu niet. Die ambtenaar, die straks niet eens meer op het stadhuis werkt, komt bij u thuis overleggen of u een scootmobiel nodig hebt. Nu heeft u daar nog recht op van de AWBZ. Binnenkort niet meer. Aan de keukentafel kunt u de vraag verwachten: zeg, die aardige buurvrouw die ik net achter de heg zag, kan zij de boodschappen niet even doen?

Het idee is dat u zo veel mogelijk zelf gaat doen. Burgerkracht immers. Dat klinkt redelijk maar is het niet. Nu hebben we de verfoeide indicaties. Straks komt die ene ambtenaar bij wie je maar moet afwachten hoe zijn pet staat. De maatstaf is weg. Niet alleen betekent dat rechtsongelijkheid, die rechtsongelijkheid wordt ook nog eens toegejuicht. Zes weken geleden pleitte minister Plasterk nog geharnast voor de eenheidsworst van honderdduizend-plus gemeenten. Op het VNG-congres onderstreepte Plasterk dat iemand in Oost-Groningen heel andere wensen heeft dan iemand in Amsterdam.

De burger moet het zelf uitmaken, is de ideologie. Het klinkt even schitterend als vals. Die sturende burger zijn eigen burgemeester laten kiezen, is in Nederland nog altijd een participatiebrug te ver. Herman Tjeenk Willink, voormalig vicevoorzitter van de Raad van State, waarschuwde steeds opnieuw dat het Nederlandse idee van burgerschap zwak ontwikkeld is. We hebben een overheid en verder is het aanrommelen. Dat mag je wel zeggen. Als overheidsvoorzieningen afhangen van de omgeving is de rechtspraktijk willekeur. Vroeger bepaalde de pastoor of je in aanmerking kwam voor de bedeling. Zo direct is het een postmoderne ambtenaar.

Het lijkt allemaal sprekend op het nieuwe leren. Ook toen moest er worden bezuinigd en ontbrak het aan een helder idee, namelijk van wat onderwijs eigenlijk behelst. Kennis was immers contextgebonden. De oplossing was dezelfde als nu. Het onderwijs kwam uit de leerlingen zelf, zoals het bestuur nu uit de burger opwelt. ‘Zeventien miljoen ambtenaren.’ De rest laat zich voorspellen. Eerst gaan de adviesbureaus uit de Zwolse voorhal veel geld verdienen. Daarna valt het tegen met het burger-zelfbestuur. Vervolgens weten de ambtenaren niet wat ze moeten. Het zal eindigen in verwarring, chaos en heimwee.

Niet de burger in Nederland is in de war, maar het openbaar bestuur.

Zie Sommer: ‘Burgerkracht klinkt redelijk, maar leidt tot chaos en willekeur’ op website van de Volkskrant, 9 juni 2013: www.volkskrant.nl