Wat is de beste manier om welvaart te meten en in kaart te brengen? Economen discussiëren erover

Universiteit Leiden organiseert in Den Haag op 24 mei 2019 de eerste editie van de New Paper Sessions for economists, een initiatief van de Koninklijke Vereniging voor de Staathuishoudkunde (KVS), de in 1849 opgerichte beroepsvereniging van Nederlandse economen. Doel is het vormen van een platform van economen voor waardevolle uitwisseling van kennis op hun vakgebied.
Het thema economie roept de afgelopen tien jaar veel vragen op. Waarom zagen knappe koppen de wereldwijde financiële crisis van 2008 niet aankomen? Waren ze blind geworden voor de werkelijkheid door de eenzijdige manier waarop economen in het Westen aan de universiteit worden opgeleid?
Die houding lijkt aan het veranderen. De lijst van ingezonden artikelen voor de New Paper Sessions toont een grote variëteit aan onderwerpen en perspectieven waaruit we misschien mogen concluderen dat de eenzijdige blik van de econoom aan het verdwijnen is.

Hoe je een onderwerp van alle kanten kunt belichten laat de redactie van het vakblad voor economen ESB zien. In april 2019 heeft ESB een dossier aangelegd, getiteld Meten van welvaart, mogelijk gemaakt met financiële steun van het Planbureau voor de Leefomgeving. Kernvraag van het dossier luidt: Wat is de beste manier om welvaart te meten?
Antwoorden op deze vraag worden gegeven door verschillende auteurs met een breed palet aan invalshoeken en benaderingen. De bedoeling van het dossier is een bijdrage leveren aan de discussie over het brede welvaartsdenken in Nederland en de zinvolle toepassingen in beleid en politiek, met een positieve beïnvloeding van de kwaliteit van de besluitvorming tot gevolg.

Bruto binnenlands product en welvaartsontwikkeling

Directeur Hans Mommaas van het Planbureau voor de Leefomgeving legt in het Ten geleide uit dat “welvaart economenjargon is voor ‘het plezier dat mensen beleven aan de relatief beperkt beschikbare goederen en diensten’. Dat plezier of die behoeftebevrediging is niet direct meetbaar. In de praktijk wordt vaak de hoeveelheid geproduceerde goederen en diensten (het bruto binnenlands product, bbp) als een indicator voor welvaart beschouwd. Meer productie suggereert dan meer welvaart. Met die conclusie moeten we echter voorzichtig zijn, want het bbp registreert lang niet alles wat mensen zelf bepalend vinden voor hun welvaart. Omdat in beginsel geen enkele behoefte wordt uitgesloten, hanteren economen als Hennipman, Hueting en Wolfson een breed welvaartsbegrip. Meer vrije tijd, een uitbreiding van de sociale zekerheid, of het behoud van de Waddenzee kunnen dan net zo goed bijdragen aan de welvaart als een toename van het beschikbare inkomen.

Een veel gehoorde conclusie dat het bbp dus tekortschiet bij het in beeld brengen van de welvaartsontwikkeling van een land, wringt. Het bbp meet prima waar het voor gemaakt is, namelijk de omvang van de productie van materiële goederen en diensten. Niets meer, niets minder. Maar dan heb je inderdaad nog niet in beeld gebracht hoe het met een land gaat”.

Alternatieve indicatoren

Jeroen van de Bergh constateert in zijn bijdrage Het bbp vervangen door een brede-welvaartsmaat is moeilijk en onnodig, dat sinds de jaren vijftig het bruto binnenlands product “door een groeiende groep economen en niet-economen wordt beschouwd als een zeer imperfecte maat van menselijke welvaart en vooruitgang. Binnen de economische wetenschap hebben enkele van de meest gerespecteerde economen van de twintigste eeuw kritiek geleverd, onder wie verschillende Nobelprijslaureaten [ …] Micro- noch macro-economie biedt steun voor het gebruik van het bbp als een ruwe maat van vooruitgang. Integendeel, ze richten zich op noties van sociale, soms intertemporele, welvaart die in de verste verte niet op het bbp lijken.
Ondanks zijn tekortkomingen behoudt het bbp een grote invloed op private en publieke besluitvorming. De vraag is echter of alternatieve indicatoren deze tekortkomingen kunnen ondervangen of dat er gezocht moet worden naar andere strategieën die een betere uitweg bieden voor beleid gericht op maatschappelijke vooruitgang”.
Van den Bergh is hoogleraar aan de Vrije Universiteit Amsterdam en de Universitat Autònoma de Barcelona.

Voorbij het bbp

Redacteur Robert Kleinknecht schrijft dat bij gebrek aan groei van het bbp men op zoek is gegaan naar een nieuwe indicator. Hij verwijst daarbij naar de commissie-Stiglitz-Sen-Fitoussi, die in januari 2008, voordat de financiële crisis uitbrak, in opdracht van de Franse regering onderzoek deed naar alternatieve manieren om welvaart te meten.
We zijn intussen tien jaar verder. Econoom Robert Went besteedt in zijn bijdrage Een mondiale beweging ‘voorbij het bbp’ aandacht aan het rapport Beyond GDP met als kern de boodschap: “Wat we meten beïnvloedt wat we doen. Als we de verkeerde dingen meten, doen we de dingen verkeerd. Als we iets niet meten, wordt het genegeerd, alsof het probleem niet bestaat”.

Een wereldwijde beweging

Het in november 2018 verschenen rapport is opgesteld door de voorzitters van de High-Level Expert Group on the Measurement of Economic Performance and Social Progress (HLEG), een aan de OESO verbonden onderzoeksgroep onder leiding van Joseph Stiglitz, Jean-Paul Fitoussi en Martine Durand. Het rapport is het resultaat van onderzoek en gesprekken in de periode 2013–2018.
De auteurs van Beyond GDP stellen dat we verder moeten kijken dan het bbp als we willen weten hoe het met de welvaart en het welzijn van een land gaat. Deze aanbeveling is onomstreden en past in een internationale trend. Ze spreken van een “wereldwijde beweging in de vorm van parlementaire commissies, statistische initiatieven die het maatschappelijk middenveld erbij betrekken, en nationale en lokale overheidsinitiatieven die de maatstaven van Beyond GDP betrekken in hun beleids­bepaling”.

Monitor ­Brede Welvaart

Went: “In ons land hebben we inmiddels de Monitor ­Brede Welvaart, die op verzoek van de Kamer en de regering vanaf 2018 elk jaar door het CBS zal worden gepresenteerd op Verantwoordingsdag op de derde woensdag in mei”.^*)
De Monitor beschrijft hoe de welvaart zich in de brede zin van het woord in Nederland ontwikkelt. Het gaat daarbij om zowel de economische als de ecologische en sociaal-maatschappelijke aspecten van welvaart.
De bijdrage van Robert Went laat zien dat vele landen inmiddels brede welvaarts­indicatoren bij het bepalen van beleid gebruiken – al verschilt de invulling van het begrip ‘welvaart’ vaak wel per cultuur, zo voegt Dorine van Norren in haar column Welzijn in andere tradities toe.

_Noot
^*) De tweede Monitor Brede Welvaart met nieuwe feiten, cijfers en de actuele stand wordt door het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gepresenteerd op woensdag 15 mei 2019.

ESB Dossier, Meten van welvaart: https://esb.nu/de-lange-geschiedenis-van-het-meten-van-welvaart/

Beyond GDP. Measuring What Counts for Economic and Social Performance: https://beroepseer.nl

Het bruto binnenlands product moet terug in zijn hok, Robert Kleinknecht, ESB, 11 april 2019: https://esb.nu/esb/20051296/het-bruto-binnenlands-product-moet-terug-in-zijn-hok

Het bbp vervangen door een brede-welvaartsmaat is moeilijk en onnodig, door Jeroen van den Bergh, ESB, 11 april 2019: https://esb.nu/esb/20051300/het-bbp-vervangen-door-een-brede-welvaartsmaat-is-moeilijk-en-onnodig

Een mondiale beweging ‘voorbij het bbp’, door Robert Went, ESB, 11 april 2019: https://esb.nu/esb/20051406/een-mondiale-beweging-voorbij-het-bbp

KVS New Paper Sessions, ESB, 25 maart 2019: https://esb.nu/events/overig/20050798/new-paper-sessions

Hieronder de video Monitor Brede Welvaart 2019 (7 mei 2019) met uitleg van het CBS over de ontwikkeling van de welvaart in de brede zin van het woord in Nederland.