Waarom is besturen en verantwoorden vanuit wantrouwen dominant? Leer het anders: vanuit vertrouwen

Als vertrouwen zo goed en heilzaam is voor samenleving, burgers en organisaties, waarom wordt er dan niet meer bestuurd en gewerkt vanuit vertrouwen? Waarom is besturen vanuit wantrouwen dominant?
Een goede vraag van Frédérique Six, universitair hoofddocent aan de Vrije Universiteit (VU) en onderzoeker
van publieke governance-vraagstukken met speciale aandacht voor governance die vertrouwen bouwt: de relatie tussen vertrouwen en controle.
Governance is het integer en transparant handelen door overheidsorganisaties en bestuurders en het organiseren van effectief toezicht hierop.

Terechtgekomen in systeem van sturen en verantwoorden dat uitgaat van wantrouwen

Op de site van de VU gaat Six in op de aanbevelingen uit het advies Blijk van vertrouwen van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS)^*) dat op 14 mei 2019 is gepresenteerd.
Frédérique Six:

“Wij zijn met elkaar in een systeem van sturen en verantwoorden terechtgekomen dat ervaren wordt als uitgaan van wantrouwen; terwijl (bijna) niemand vanuit algemeen wantrouwen wil werken. Het overgrote deel van de professionals, bestuurders, beleidsmakers en zelfs politici wil liever vanuit vertrouwen samenwerken. Onderzoek laat ook zien dat (samen) werken, sturen en verantwoorden vanuit vertrouwen tot betere resultaten , meer innovatie, verantwoorde risico’s nemen en hoger welbevinden leidt. En vaak ook tot lagere kosten. Dat het huidige systeem voor publieke taken financieren, aansturen en controleren niet meer werkt, wordt steeds breder erkend, of het nu gaat om de gezondheidszorg, jeugdhulp of onderwijs. Half mei publiceerde de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving (RVS) een belangrijk advies “ Blijk van vertrouwen – anders verantwoorden voor goede zorg” met een analyse die goed aansluit bij wat ik vorig jaar al publiceerde in een serie blogs. Ook de analyse en oproep van Tjeenk Willink ligt in dezelfde lijn.

De RVS gebruikt het woord verantwoorden en niet controleren of beheersen wat mooi illustreert waar het wringt. Fatiha controleert Jan, terwijl het Jan is die verantwoording aflegt aan Fatiha. Waar controleren en beheersen overheersen domineert het top-down perspectief, wat vaak leidt tot wantrouwen; de RVS werkt dat mooi uit. Als de wijze van verantwoording ingevuld wordt van onderop, in nauwe dialoog met het forum waaraan verantwoording wordt afgelegd, is vertrouwen bouwen mogelijk.

Aanbevelingen RVS
De vier aanbevelingen van de RVS om te komen tot verantwoording van onderop zijn:
1. Zorgverleners nemen verantwoordelijkheid
2. Externe verantwoording sluit aan op de context van de praktijk
3. Samen komen tot gedeelde principes
4. Andere houding van betrokkenen

De reacties op het rapport waren overwegend positief in de (sociale) media, aangevuld met cynische reacties. De cynicus zegt, eerst zien dan geloven, of, dit is allemaal niet nieuw. Dit is al zo vaak gezegd – kijk bijvoorbeeld naar de boeken van Stichting Beroepseer over Het alternatief voor de zorg, of Het alternatief in het onderwijs en meest recent over de jeugdhulp – en er gebeurt maar niks, het wordt alleen maar erger. Ik ben wel hoopvoller, dit is een stevig advies van een Raad met gezag en belangrijke partijen in het veld ondersteunen expliciet de oproep. De tijd lijkt rijp voor de beweging richting anders verantwoorden. De richting en principes zijn duidelijk verwoord. De Raad geeft aan dat dit niet vanzelf zal gaan, omdat de dynamiek van het huidige systeem hardnekkig is. Experimenteren en gezamenlijk reflecteren zijn nodig. Het goede gesprek – dialoog – is essentieel om samen tot een dynamiek van verantwoorden vanuit vertrouwen te komen.

Zelf aan de gaan wordt de crux
Want er concreet zelf mee aan de slag gaan dat wordt nu de crux. Hoe doe je dat? Daar is geen blauwdruk voor en wordt een kwestie van proberen, vallen en weer opstaan; en vooral doorgaan. Dat vraagt regelmatige reflectie en intervisie, liefst samen met collega’s en anderen die met vergelijkbare processen bezig zijn”.

Op de School of Governance van de Vrije Universiteit is de opleiding Sturen en leidinggeven vanuit vertrouwen te volgen voor mensen die in hun eigen praktijk zelf aan de slag willen: https://vu.nl/nl/onderwijs/professionals/cursussen-opleidingen/sturen-en-leidinggeven-vanuit-vertrouwen
Meer info bij Frederiqe Six: f.e.six@vu.nl

^*) Blijk van vertrouwen – Anders verantwoorden voor goede zorg, RVS. 14 mei 2019: www.raadrvs.nl

Besturen vanuit vertrouwen: voorwaarden en nieuwe overtuigingen, Frederique Six, 28 februari 2018: https://frederiquesix.nl

Frédérique Six over governance en relatie tussen vertrouwen en beheersing in publieke sector, Blogs Beroepseer, 22 januari 2019: https://beroepseer.nl/blogs

Foto bovenaan is van Gert Altmann