Steeds meer mensen voelen zich eenzaam: de trieste realiteit van het moderne leven

Iedereen voelt zich wel eens eenzaam of alleen. In 2022 gaf 49% van de volwassen bevolking (18 jaar en ouder) aan eenzaam te zijn. Van de volwassen bevolking is 34% matig eenzaam en 14% voelt zich sterk eenzaam. Eenzaamheid komt iets vaker voor bij mannen dan bij vrouwen, maar bij sterke eenzaamheid zijn er nauwelijks verschillen
Sinds 2012 is het percentage eenzame volwassenen toegenomen van 39% tot 49%. Het percentage dat aangeeft sterk eenzaam te zijn was in 2012 nog 8%, en anno 2022 14%.

Om de eenzaamheid onder de bevolking te verminderen is het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) in maart 2018 gestart met het actieprogramma Eén tegen eenzaamheid. Aanvankelijk richtte het programma zich op eenzaamheid onder ouderen, sinds 2022 gaat het over eenzaamheid in het algemeen.

Minister van Eenzaamheid

Groot-Brittannië heeft sinds 2018 een Minister van Eenzaamheid – Minister of Loneliness. Als eerste werd benoemd Tracey Crouch, destijds minister voor sport en maatschappelijke organisaties. Haar werk omvatte het bestrijden van “de trieste realiteit van het moderne leven”. De huidige Minister van Eenzaamheid, sinds 2020, is Baroness Diana Barran, die onlangs waarschuwde dat “we ons nog steeds in een kritieke situatie bevinden wat betreft de aanpak van eenzaamheid”. Ondanks de inspanningen van het Ministerie van Eenzaamheid, is het aantal eenzame mensen sinds 2018 niet verminderd en stijgen de percentages. Uit cijfers van het Office for National Statistics blijkt dat het aantal mensen dat chronisch eenzaam is, is gestegen tot 3,83 miljoen – een half miljoen meer dan in het eerste jaar van de Corona-pandemie, toen 3,24 miljoen mensen chronisch eenzaam waren. 7,1% van de bevolking zegt nu dat ze altijd of vaak eenzaam zijn, in het eerste jaar van de pandemie was dit 6,0%.

De eenzaamheid is dus blijven toenemen na de pandemie. Robin Hewings, directeur van The Campaign to End Loneliness, onderdeel van het What Works Centre for Wellbeing: “Voor sommigen is het leven na de pandemie weer normaal geworden, maar voor anderen niet. Redenen hiervoor zijn onder andere een verlies aan sociaal vertrouwen, een slechtere gezondheid en een hoge inflatie waardoor mensen het zich moeilijk kunnen veroorloven om met anderen om te gaan. Sterker nog, door ernstige financiële zorgen voelen mensen zich erg eenzaam”.

Eenzaam of alleen

Alleen zijn of je eenzaam voelen is niet hetzelfde. Wel valt het vaak samen. Als je alleen bent, heb je niemand om je heen. Wanneer iemand geen of nauwelijks sociale contacten heeft, spreken we van sociaal isolement.
Emeritus hoogleraar Jenny de Jong-Gierveld, socioloog en demograaf, heeft een definitie geformuleerd: “Eenzaamheid is het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties. Het kan zijn dat het aantal contacten dat men heeft met andere mensen geringer is dan men wenst. Het kan ook zijn dat de kwaliteit van de gerealiseerde relaties achterblijft bij de wensen”.

Louvain-la-Neuve

In 2021 publiceerde Sociaal.Net – Vlaams digitaal tijdschrift voor sociale professionals – het veel gelezen artikel: Eenzaamheid is en blijft taboe. Mensen schamen zich vaak over hun gevoel. Daarin stond dat eenzaamheid letterlijk pijn doet en dat het isolement mensen zwaarmoedig en depressief maakt. Er werd ook een oplossing gegeven. Die zou liggen in authentiek luisteren en meer openbare plekken waar mensen elkaar ontmoeten. Dat is gebeurd.
In Louvain-la-Neuve werden 45 vrijwilligers gekoppeld aan evenveel eenzame thuiswonende ouderen. Met bezoeken en activiteiten halen ze de ouderen uit hun isolement. Lisa Develtere schrijft erover  op Sociaal Net: Project tegen eenzaamheid koppelt ouderen aan een buur: ‘Er ontstaat een ketting van solidariteit’. Louvain-la-Neuve blijkt de perfecte plek. Er wonen daar veel alleenstaande ouderen, maar ook veel geëngageerde mensen. Louvain-la-Neuve ligt in de Belgische provincie Waals-Brabant, ongeveer 20 kilometer ten zuidoosten van Brussel en telt tegen de dertigduizend inwoners.
Maar niet alleen in Louvain-la-Neuve wordt er serieus gewerkt aan buurt- en gemeenschapsvorming. In april 2023 ging Develtere op bezoek bij het Lokaal dienstencentrum Cosmos dat kwetsbare ouderen uit de superdiverse Anderlechtse wijk Kuregem uit hun isolement haalt. Ze blazen leven in de buurt, bouwen bruggen tussen culturen en generaties en maken tegelijk mogelijk dat de senioren langer thuis kunnen blijven.

“Het is mijn tweede thuis”, zegt Carmela, een buurtbewoonster. “Ik breng hier veel tijd door. Ook om de eenzaamheid te verdrijven. Er hangt een leuke sfeer en de mensen zijn zo vriendelijk”. De vriendin van Carmela, Chris, beaamt: “Het is zo’n mooi initiatief. Je voelt dat de hele wijk Cosmos ondersteunt: het draait hier voornamelijk op vrijwilligers”.
Paul is zo’n vrijwilliger. Hij komt dagelijks een handje toesteken bij Cosmos. Naast de begeleiding van de Nederlandse conversatietafels elke donderdag, helpt hij vooral met praktische zaken en de contacten met bezoekers. “Omdat ik elke dag kom en nieuwe mensen ontvang, ken ik bijna iedereen bij naam. Soms ga ik zelf op ziekenhuisbezoek bij mensen die ik van hier ken of ga ik op visite nadat ze naar een woonzorgcentrum verhuizen”.

Cosmos kan rekenen op heel wat vrijwilligers, maar wordt ook gedragen door enkele medewerkers. Er is veel diversiteit in Kuregem, en dat zie je weerspiegeld bij Cosmos. Belgen, Spanjaarden, Grieken, Italianen, Afrikanen, Maghrebijnen.

Wetsvoorstel

In juli 2023 lanceerde de Amerikaanse senator van Connecticut “een baanbrekend wetsvoorstel – the National Strategy for Social Connection Act” om “de groeiende epidemie van Amerikaanse eenzaamheid te bestrijden”. Volgens Murphy zou het wetsvoorstel leiden tot het inrichten van een federaal kantoor dat zich bezighoudt met eenzaamheid, samen met een adviescommissie die een “nationale strategie voor sociale verbondenheid” zou ontwikkelen, “op onderzoek gebaseerde beste werkmethoden zou decreteren voor het verminderen van eenzaamheid” en onderzoek zou financieren naar “eenzaamheid, sociale verbondenheid en sociale infrastructuur”.
De commentaren op Twitter spraken boekdelen. Sommigen schreven dat een dergelijke wet het probleem alleen maar zou verergeren. Anderen dat er dus weer een “federaal kantoor bij komt om te bestrijden wat de overheid ons heeft aangedaan” en “dat de overheid zelf de oorzaak is van sociale isolatie. En nu zouden we meer mensen moeten gaan betalen om de boel te fixen”.

Kan een wet eenzaamheid verdrijven?
Volgens een aantal pedagogen, leraren, psychologen en sociologen is het voorlopig beter in plaats van de hele tijd bezig te zijn met scrollen, swipen en het passief consumeren van digitale ‘content’, te streven naar een rijk sociaal leven in een hechte gemeenschap met goede vrienden. De beste behandeling van eenzaamheid is om te beginnen het beperken van staren naar een scherm.

‘Week tegen eenzaamheid 2023’. Startconferentie op 27 september

De Landelijke Week tegen eenzaamheid vindt in 2023 plaats van 28 september tot en met 4 oktober 2023. De week gaat van start met een conferentie in het Beatrix Theater te Utrecht op woensdagmiddag 27 september.
In de Week tegen eenzaamheid vinden honderden activiteiten plaats waar mensen elkaar ontmoeten en nieuwe contacten kunnen leggen. Verbinding staat centraal. Iedereen kan deelnemen aan de Week tegen Eenzaamheid door het organiseren of bezoeken van een activiteit. Ga voor praktische hulpmiddelen en ondersteuning naar: www.eentegeneenzaamheid.nl/week-tegen-eenzaamheid/

Meer info over de Week tegen eenzaamheid en conferentie op: www.eentegeneenzaamheid.nl/week-tegen-eenzaamheid/netwerkconferentie/

Referenties

Eén tegen eenzaamheid: Actieprogramma 2022-2025: https://www.rijksoverheid.nl/documenten/rapporten/2022/09/28/een-tegen-eenzaamheid-2022-2025

Nationale Coalitie tegen Eenzaamheid: www.eentegeneenzaamheid.nl/nationale-coalitie-tegen-eenzaamheid/

Eenzaamheid, VZInfo: www.vzinfo.nl/eenzaamheid

Campaign to end loneliness: www.campaigntoendloneliness.org/press-release/half-a-million-more-people-are-lonely-all-or-most-of-the-time/

Project tegen eenzaamheid koppelt ouderen aan een buur: ‘Er ontstaat een ketting van solidariteit’, door Lisa Develtere, 23 augustus 2023: https://sociaal.net/verhaal/project-tegen-eenzaamheid-koppelt-ouderen-aan-buur/

Hier verdrijven superdiverse Brusselse ouderen samen de eenzaamheid, door Lisa Develtere, Sociaal Net, 27 april 2023: https://sociaal.net/verhaal/superdiverse-brusselse-ouderen-verdrijven-eenzaamheid-cosmos/

Eenzaamheid is en blijft taboe, Thomas Detombe, Sociaal Net, 23 februari 2021 : https://sociaal.net/achtergrond/eenzaamheid-is-en-blijft-taboe/

Murphy Introduces Legislation to Establish National Strategy to Combat Loneliness, Promote Social Connection, 18 juli 2023: www.murphy.senate.gov

Foto bovenaan is van Engin Akyurt