Duizenden kinderen in Nederland groeien niet thuis op, maar – al dan niet tijdelijk – in een instelling. Dit kan een instelling voor reguliere jeugdhulp zijn of een specialistische jeugdhulpinstelling met betrekking tot de geestelijke gezondheidszorg (GGZ). Dit worden residentiële instellingen genoemd. Sommige residentiële instellingen of sommige afdelingen binnen die residentiële instellingen hebben een ‘gesloten’ karakter: daar mag de deur op slot. Ook mogen in die gesloten instellingen andere maatregelen worden toegepast zoals het separeren of fixeren van kinderen, het controleren van de kamer of van de urine en het gedwongen toedienen van medicatie. Deze maatregelen leiden tot vrijheidsbeperking van het kind. Gelet op de vergaande impact ervan op het kind is in de wet opgenomen welke vrijheidsbeperkende maatregelen mogen worden toegepast en in welke situatie.

Defence for Children, een internationaal opererende organisatie die opkomt voor de rechten van kinderen, ontving verscheidene vragen en klachten op de Kinderrechtenhelpdesk over de toepassing van vrijheidsbeperkende maatregelen in residentiële instellingen. Hieraan werd het signaal ontleend dat die vrijheidsbeperkende maatregelen niet alleen in gesloten instellingen worden toegepast, maar ook in zogenoemde ‘open’ instellingen: instellingen waar – kort gezegd – de deur niet op slot mag en waar hoogstens in crisissituaties mag worden ingegrepen. Ook ontstond de indruk dat enige vorm van effectief toezicht ontbrak. Dit signaal en de klachten vormden aanleiding tot nader onderzoek, uitmondend in het in maart 2019 gepubliceerde rapport Uithuisgeplaatst. En dan?

Gebrek aan duidelijkheid en consensus

Uit het onderzoek blijkt dat het in de huidige praktijk ontbreekt aan duidelijkheid en consensus over wat vrijheidsbeperkende maatregelen precies inhouden. Dit is zorgelijk omdat het om vergaande vrijheidsbeperking van kinderen gaat. Daarnaast ontbreekt het aan voldoende rechtswaarborgen en toezicht. De kern van het probleem lijkt te zijn dat enerzijds een heldere omschrijving van vrijheidsbeperking ontbreekt en anderzijds dat verschillend wordt gedacht over de functie van vrijheidsbeperkende maatregelen.

Daarnaast is duidelijk geworden dat kinderen met verschillende soorten machtigingen – open en gesloten jeugdhulp, dan wel jeugd-GGZ – op hetzelfde terrein verblijven. Een duidelijk onderscheid ontbreekt, waardoor kinderen direct of indirect met de toepassing van vrijheidsbeperkende maatregelen worden geconfronteerd.

Cultuuromslag

Op grond van deze en andere bevindingen heeft Defence for Children zestien aanbevelingen, verdeeld over drie thema’s, geformuleerd om de rechtswaarborgen van kinderen in residentiële instellingen te verbeteren. De aanbevelingen zijn vooral bedoeld voor  het ministerie van VWS. Maar, een aantal aanbevelingen kan vanzelfsprekend ook op eigen initiatief worden opgevolgd door residentiële instellingen en de daar werkende professionals.
Defence for Children is van mening dat dat laatste de snelste en effectiefste manier is om een cultuuromslag teweeg te brengen, nu de draagkracht voor gezamenlijke bedachte alternatieven vele malen groter zal zijn dan wanneer die alternatieven van bovenaf worden opgelegd.

De Nederlandse overheid is verplicht om de juiste hulp en zorg te bieden aan kinderen die in residentiële instellingen verblijven zodat zij zich goed kunnen ontwikkelen. Defence for Children roept de overheid dan ook op om deze kwetsbare kinderen niet langer te laten wachten: ‘later’ veilig opgroeien is voor deze kinderen geen optie

Downloaden rapport Uithuisgeplaatst. En dan? Een onderzoek naar de toepassing van vrijheidsbeperkende maatregelen in zorginstellingen voor kinderen, door mr. Maartje Berger, dr. June de Groot van Embden en mr. Eva Huls, Defence for Children, 2019: https://defenceforchildren.nl/media/3544/uithuisgeplaatst-en-dan-webversie.pdf

Zorgen om vrijheidsbeperkende maatregelen in jeugdinstellingen, Defence for children, 5 maart 2019: https://defenceforchildren.nl