Bestuurskundige Mark Reijnders vraagt met zijn promotieonderzoek aandacht voor een groep mensen die hulp nodig heeft maar niet krijgt. Omdat ze de weg niet kunnen vinden in het aanbod of tegen teveel bureaucratie aanlopen. Vraagverlegenheid, heet dit in bestuurskundig jargon.
Reijnders promoveert woensdagmiddag 17 juni 2020 aan de Universiteit van Leiden.

Reijnders heeft zijn onderzoek in Den Haag gedaan. “Het onderzoek is voortgekomen uit de praktische behoefte van gemeentelijke beleidsmakers om meer te weten te komen over vraagverlegenheid. Oftewel: mensen die moeite hebben met het vragen om hulp”. Hoe groot de groep precies is, is niet bekend maar Reijnders denkt dat die aanzienlijk is.

Allerlei soorten hulp

Het kan om zeer uiteenlopende vormen van hulp gaan: thuiszorg, lotgenotencontact, administratieve ondersteuning (bijvoorbeeld bij de belastingaangifte), burenhulpprojecten, maaltijdservices (‘tafeltje dekje’), buddyzorg, mantelzorgondersteuning, vervoersdiensten, schuldhulpverlening, dagopvang en het laten doen van aanpassingen in en rond het huis.

Oorzaken

Reijnders keek voor zijn proefschrift naar de oorzaken van vraagverlegenheid en de betekenis daarvan voor het sociaal beleid van de gemeente Den Haag.“Mijn belangrijkste conclusie is dat er in dat beleid onvoldoende oog is voor de vele problemen en obstakels die hulpbehoevenden kunnen tegenkomen. Beleidsmakers gaan te veel uit van de eigen verantwoordelijkheid en de zelfredzaamheid van de hulpzoekende. De oorzaken van vraagverlegenheid liggen deels bij het individu, maar hebben ook veel te maken met de manier waarop het sociaal domein is ingericht. Zo weten mensen door allerlei bureaucratische rompslomp en onoverzichtelijkheid van het hulpaanbod, vaak niet de weg naar hulp te vinden. Ze lopen tegen onduidelijke regels aan of hebben te kampen met een taalbarrière”.

Kwalitatief onderzoek

Reijnders gebruikte kwalitatieve onderzoeksmethoden en sprak onder meer met hulpbehoevenden zelf, die het lastig vonden om hulp te vragen. Zoals een alleenstaande vrouw die te laat is met haar belastingaangifte omdat zij niet weet hoe ze deze moet invullen, een bejaarde man die geen gebruik maakt van een gratis maaltijdservice bij hem in de buurt, een Chinese mantelzorger die overbelast dreigt te raken, maar niet om hulp vraagt vanwege de taalbarrière en een vrouw met reuma die niet wilde vragen om hulp in de huishouding.

Hij raadpleegde ook focusgroepen van ‘ervaringsdeskundigen’, die vanuit Stichting Kompassie gratis advies geven aan mensen die hulp nodig hebben. Zij konden ook vanuit een ander perspectief reflecteren op de problemen die mensen ervaren bij het vragen om hulp. “Dat was een zeer interessante aanvulling op de individuele interviews”.

Moeilijk bereikbare groep

Het was niet makkelijk om individuen met vraagverlegenheid te vinden, vertelt Reijnders. Ze vormen immers een moeilijk bereikbare groep. “Toch is het gelukt, dankzij een goede samenwerking met verschillende organisaties in Den Haag. Zo kon ik mensen spreken via de Voedselbank, een mantelzorgorganisatie en een ziekenhuis”.
Reijnders pleit ook voor meer oog bij onderzoekers voor de moeilijk te traceren groep. “Vraagverlegenheid creëert een ongelijkheid in de samenleving die heel moeilijk zichtbaar te maken is. Mijn proefschrift biedt handvatten om deze verborgen groep mensen mee te nemen in verder wetenschappelijk onderzoek”.

Beter inleven

Zijn advies aan de beleidsmakers  is om zich beter in te leven in ‘vraagverlegen mensen’ en dat mee te nemen in de ontwikkeling en uitvoering van sociaal beleid. “Doe moeite om hen te vinden, ga met hen in gesprek, inventariseer hun behoeften en leer daarvan”. En tegelijkertijd moet ook de hulp toegankelijker worden aangeboden:  “Slecht de bureaucratische barrières, laat organisaties beter samenwerken en wees realistisch ten aanzien van het hulpgedrag van mensen”.

Deel hulpbehoevenden grijpt mis door bureaucratische rompslomp en rommelig aanbod, Universiteit Leiden, 15 juni 2020: www.universiteitleiden.nl

Promotie Mark Reijnders: Non-take-up of social support and its implications for social policies: www.universiteitleiden.nl

Foto bovenaan is van Javier Ocampo Zuluaga