Promotie Erik-Jan van Dorp: Het vakmanschap van topambtenaren

Op vrijdag 30 september 2022  verdedigt Erik-Jan van Dorp zijn proefschrift Topambtelijk vakmanschap. Hoe beoefenen topambtenaren hun ‘vak’? Voor zijn proefschrift bestudeerde Erik-Jan van Dorp hen van dichtbij. Op basis van langdurige observaties van topambtenaren, interviews en meerjarige data laat hij op een unieke manier van binnenuit zien wat de dagelijkse praktijk van Nederlandse topambtenaren is. Hoe zij ministers adviseren, leidinggeven en jongleren met allerlei belangen. Van Dorp brengt de dagelijkse praktijk van het vak van topambtenaren tot leven. Bovendien doet hij belangrijke observaties over de uitdagingen van het vak – voor nu en in de toekomst.

Zo zeggen topambtenaren bijvoorbeeld al heel lang dat zij willen samenwerken met burgers, medeoverheden en andere belanghebbenden in de samenleving, maar keer op keer legt de urgentie daarvan het af tegen het belang dat zij hechten aan de eigen organisatie en aan de advisering van de minister.

De schijn van partijpolitieke benoemingen

Welke ambtenaar wordt topambtenaar? Erik-Jan van Dorp onderzocht de loopbaan van topambtenaren en ontdekte dat Secretarissen-Generaal, de hoogste functionarissen, in de afgelopen twintig jaar bovengemiddeld vaak partijpolitiek actief zijn geweest binnen de centrumpartijen en bovengemiddeld vaak op het Torentje (Ministerie van Algemene Zaken) hebben gewerkt, ten opzichte van hen die géén SG werden. Hoe zorgvuldig de procedures ook zijn ingericht zijn, de uitkomst ervan is opvallend, zeker ook in het licht van de discussies over de Algemene Bestuursdienst.

Topambtenaren politiseren zichzelf: spanning tussen beleid en uitvoering

Zogenaamde ‘functionele politisering’ is overal waarneembaar. Dat is geen opgelegde wetmatigheid vanuit de minister, stelt Van Dorp. Op basis van vele honderden uren observaties, concludeert hij dat topambtenaren dit feitelijk zelf doen. De uitspraak “de minister wil het” is regelmatig het einde van het gesprek onder ambtenaren – daar is vrijwel geen weerwoord tegen bestand. Dit levert zichtbaar spanningen op tussen Beleid, Uitvoering en Toezicht.

Buiten is belangrijk, maar binnen is urgenter

Overheidsambtenaren die opgavegericht willen werken voor de samenleving, willen graag met anderen samenwerken (burgers, buurgemeenten, medeoverheden en allerlei belanghebbenden) en noemen dat ‘buiten’ willen werken. Je zou dan ook verwachten dat dat zich vertaalt naar de aandachts- en aanwezigheidsverdeling van topambtenaren. Zij zeggen grofweg een derde van hun tijd aan ‘boven’ te willen besteden (de minister), een derde aan ‘beneden’ of ‘binnen’ (het managen van de eigen organisatie) en een derde aan ‘buiten’ (werkbezoeken, samenwerkingsoverleg etc.).

Hun agenda’s leverden Van Dorp echter de ontnuchterende observatie op dat dat zij in de praktijk vooral ‘binnen’ blijven. De wil is er wel, maar alles van ‘binnen’ en van ‘boven’ lijkt urgenter. En dan legt het belangrijke het af tegen het urgente. Ze blijken gevangen door hun agenda.

Temmen van chaos

Volgens Van Dorp betekent het vakmanschap van topambtenaren in de praktijk concreet het laveren tussen drie uitdagingen.

Ten eerste bestaat hun werk uit dienen én beïnvloeden. Zij zijn invloedrijk als adviseurs, en willen de minister dienen maar zijn nooit zelf ‘de baas.’ Toch hebben ze (vergaande) invloed.

Ten tweede: er komt heel veel op hen af, en zij moeten de keuze maken wat daaruit echt belangrijk is; welke zaken ‘naar boven’ gaan (naar de minister, de politieke besluitvorming) en welke niet. Hun vakmanschap is gebaat bij het temmen van deze chaos.

Ten derde: topambtenaren willen graag hun privacy behouden in een tijd van toenemende openbaarheid. Door de wet openbare overheid kunnen bijvoorbeeld allerlei documenten opgevraagd, gepubliceerd en door iedereen geïnterpreteerd worden – waardoor zij net zo beoordeeld, bekritiseerd (en bedreigd) kunnen worden als politici.

De promotie vindt plaats op vrijdag 30 september 2022 in het Academiegebouw, Domplein 29, Utrecht en is online te volgen: www.uu.nl/agenda/promotie-het-vakmanschap-van-topambtenaren (promotiepagina niet meer beschikbaar)

Het vakmanschap van topambtenaren, Universiteit Utrecht: : www.uu.nl/nieuws/het-vakmanschap-van-topambtenaren

Erik-Jan van Dorp, MSc is universitair docent en als promovendus verbonden aan het departement Bestuurs- en Organisatiewetenschap (USBO). : www.uu.nl/medewerkers/GHvanDorp

Downloaden proefschrift Senior Civil Servants’ Craftwork.  An up-close and personal narrative on the heart of Dutch government, door Erik-Jan van Dorp, 2022: http://seniorcivilservants.com/wp-content/uploads/2022/09/Van-Dorp-PhD-Thesis.pdf

http://seniorcivilservants.com/

U P D A T E

Eén ding is heilig voor de topambtenaar: de agenda, door Martijn Delaere, Binnenlands Bestuur, 15 oktober 2022: www.binnenlandsbestuur.nl/carriere/topambtenaren-houden-niet-van-verrassingen