Interview met Jaco van Hoorn over goed politiewerk, vertrouwen en relatie met de burger

Jaco van Hoorn vindt dat hij zo ongeveer het mooiste vak heeft dat er in de samenleving bestaat. Hij vertelde dat op een werksessie van Vitale Lokale Samenlevingen op het politiebureau Mijkenbroek in Breda waar hij eind november 2015 geïnterviewd werd door Thijs Jansen van Stichting Beroepseer.

Van Hoorn is sinds 2013 hoofd operatiën en plaatsvervangend politiechef bij de Nationale politie voor de eenheid Zeeland West Brabant. Van de dertig aanwezigen is een deel collega van Van Hoorn, het andere deel is betrokken bij veiligheid of werkzaam in diverse maatschappelijke sectoren.

“Iedereen had het over processen”

In 2010 publiceerde Van Hoorn zijn opmerkelijke boek Sturen op vertrouwen – Goed leidinggeven aan goed politiewerk.
Goed politiewerk en vertrouwen zijn voor Van Hoorn onlosmakelijk met elkaar verbonden. Op de werksessie komt hij daar herhaaldelijk op terug naar aanleiding van vragen. Het boek was het resultaat van een zoektocht naar de essentie van goed politiewerk die hij in 2004 met een aantal collega´s via de School voor Politie Leiderschap had ondernomen. Zij zochten naar wat goed politiewerk nu eigenlijk inhoudt. De groep kreeg later de naam Ithaka, ontleend aan de naam van het eiland waar Odysseus koning was, zoals beschreven in het epos Odyssee van de Griekse dichter Homeros. De koning ondernam een twintig jaar durende zwerftocht over de wereld en kwam uiteindelijk weer heelhuids thuis in Ithaka, wijs geworden, gelouterd en vele ervaringen rijker.
Ithaka was een reactie op de toenemende sturing op resultaat bij de politie.

Van Hoorn: “We werden op targets gezet, iedereen had het over processen, resultaatmanagement en prestatieindicatoren. Als leidinggevende deed je niet meer mee als je niet in dat soort taal kon spreken. We vonden elkaar vanuit de gedachte dat er iets niet goed ging. We voelden dat we de essentie van waar het om gaat in politiewerk uit het oog verloren. We legden toen met elkaar een mooie route af, voerden gesprekken en bezochten plekken. We bestudeerden de geschiedenis van de politie en keken naar wat er steeds verandert en wat er hetzelfde blijft. Met name door te ontdekken wat hetzelfde blijft, kwamen we dichterbij de essentie van de politie en dat had niets met resultaatsturing te maken”.

Herstellen van morele orde

Goed politiewerk is Jaco van Hoorns thema. Volgens Thijs Jansen gaat dat bij Van Hoorn verder dan wat de politie feitelijk doet. Van Hoorn licht toe: “Toen ik nog met mijn studie bezig was, las ik in een boek over de betekenis van politiewerk dat politiewerk ook een symbolische betekenis heeft. Een voorbeeld maakt dat duidelijk. Iemand ziet dat zijn fiets is gestolen. ‘Dat is vervelend’, denkt hij, ‘dat hoort niet en dat klopt niet. Laat ik maar aangifte doen’. Hij gaat naar het politiebureau. Daar zit een meneer of een mevrouw en die zegt: ‘Goede morgen, wat komt u doen?’ ’Ik kom aangifte doen van diefstal van mijn fiets’. ‘Gaat u zitten, dan zal ik een aangifte opnemen’. Die aangifte zelf, zeker in de tijd dat ik dat boek las, werd met een typemachine gedaan en ging de ordner in. Je kon er niet teveel van verwachten. De kans dat je fiets terugkwam was ongeveer een op de tweehonderd. Maar toch had de aangifte betekenis. De politieman of -vrouw nam de aangifte serieus. Hij of zij deed dat als vertegenwoordiger van de overheid en eigenlijk van de samenleving als geheel. Op het niveau metacommunicatie zei de agent: ‘U komt hier omdat u vindt dat het niet klopt dat uw fiets is gestolen. Nou, het klopt dat het niet klopt. Dat is ook niet normaal’. Daardoor was de verstoorde morele orde hersteld. De burger was geholpen, ondanks dat zijn fiets niet terug was”.

Jansen: De kern van politiewerk is dus eigenlijk een morele kracht in de samenleving te zijn die de sociale normen bevestigt die we met elkaar hebben afgesproken?
Van Hoorn: “Ja dat denk ik. Ik vind ook dat je daarop gefocust moet zijn. Mensen hulp verlenen, mensen terzijde staan, en boeven vangen natuurlijk. Op macro-niveau zijn wij een soort ordenende, stabiliserende factor in de samenleving. Mensen zien dat ook zo. Er wordt de laatste tijd heel negatief over de politie geschreven. Maar het is toch zo dat als je naar de vertrouwensindex van het CBS kijkt, de politie altijd sky high scoort, hoger dan andere publieke organisaties. Ik denk dat dat toch te maken heeft met een diep gevoel van mensen dat als het erop aankomt, de politie komt helpen en beschermen”.

Eigenstandige professionaliteit

Van Hoorn vertelde over de vernieuwingen die hij heeft ingevoerd – persgesprekken en avonden waarop agenten komen vertellen wat ze hebben meegemaakt – en over de moeilijke momenten, waaronder de schietpartij in het winkelcentrum in Alphen aan den Rijn waarbij zes mensen werden gedood en zeventien gewond en de dood van het driejarige meisje Savanna. Hij vertelde ook over hypes, framing, de strijd om de beeldvorming en de gevolgen daarvan voor de samenleving.
Hij vindt dat de politie niet aan de leiband moet lopen van het bevoegd gezag, hoewel de politie wel ondergeschikt is aan het bevoegd gezag: “We moeten ons daarnaar richten, maar daarmee is niet alles gezegd. Je kunt dat op twee manieren doen. Als het bevoegd gezag zegt wat we moeten doen, dan gaan we dat doen. Dat is de ene manier. De andere manier is dat je vanuit een eigenstandige professionaliteit in het gesprek met het bevoegd gezag mee kan bepalen wat goed is. Daaronder valt ook het vele werk, waarover het bevoegd gezag zich nooit direct uitspreekt. Ik kan je verklappen dat als we de eerste houding aannemen en uitsluitend doen wat het bevoegd gezag vraagt, dan gaat het niet goed in Nederland. Wij doen heel veel dingen waar het bevoegd gezag niet over nadenkt of geen weet van heeft en dat is ook maar goed. Maar dat neemt niet weg dat het bevoegd gezag soms ook terecht bepaalde dingen gerealiseerd wil zien.
In mijn boek Sturen op vertrouwen heb ik een heel hoofdstuk gewijd aan onze omgang met de samenleving. Ik vind dat wij gericht moeten zijn op het verwerven van vertrouwen vanuit heel de samenleving”.

Klik hier voor het hele verslag van het interview met Jaco van Hoorn: Vertrouwen en intermenselijke relaties met burger cruciaal voor goede politie: https://beroepseer.nl
De werksessies van Vitale Lokale Samenlevingen hebben o.m. tot doel te weten te komen wat sociaal voortrekkers beweegt, wat voor motieven zij hebben en hoe zij hun initiatief weten te realiseren.

Op de foto bovenaan: Thijs Jansen (rechts) interviewt Jaco van Hoorn