Transparantie geen onschuldig fenomeen

Het proefschrift van Erna Scholtes: Transparantie, icoon van een dolende overheid, gaat over het in de politiek en bij bestuurders zeer populair geworden begrip transparantie. Maar de betekenis van het begrip is niet eenduidig.

Erna Scholtes onderzocht meer dan vijfduizend stukken uit de Tweede Kamer tussen 1995-2010 en toont aan dat transparantie evenmin een onschuldig fenomeen is. Politici gebruiken het vaak juist om te verhullen en een daadkrachtige en verstandige indruk te maken.

De studie ontmaskert de veronderstelde heilzame werking van transparantie. Transparantie is een fenomeen dat verheldert, uitlegt, toegankelijk maakt en richting geeft. Het zet aan tot anticiperen en tot reageren. Maar de (grotere hoeveelheid) informatie die transparant is gemaakt, selecteert en verhult net zo goed.
Die ambiguïteit maakt transparantie tot een populair concept in verwarrende tijden, met name voor politici die het gebruiken voor inhoudelijke en politieke doeleinden. Het is te beschouwen als icoon van een dolende overheid.

In haar studie analyseert Scholtes transparantie aan de hand van Kamerstukken die gaan over actuele zaken zoals de benoemingsprocedures voor de vice-voorzitter van de Raad van State, woekerpolissen, klokkenluiders, kwaliteitsindicatoren en kredietbeoordelaars.
Scholtes: “Lenige begrippen als transparantie zijn onmisbaar voor overheid en politici. Het gebruik ervan is dan ook niet af te keuren, maar we doen er goed aan kritisch te blijven op de achterliggende bedoelingen”.
Scholtes breekt een lans voor soortgelijk onderzoek naar andere, eveneens populaire begrippen die te pas en te onpas door politici worden gebruikt, zoals vertrouwen,  verantwoordelijkheid en crisis.

Erna Scholtes (Wateringen, 1958) is sinds 1987 werkzaam als organisatieadviseur voor de publieke sector, eerst bij Bakkenist Management Consultants en nu bij Twynstra Gudde. Ze studeerde Onderwijskunde en Arbeids- en organisatietheorie aan de Rijksuniversiteit Leiden. Na haar studie werkte zij van 1982 tot 1987 als (senior) beleidsmedewerker op het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. In 1999/2000 keerde zij tijdelijk terug als adviseur van de inspecteur-generaal van de onderwijsinspectie.

Transparantie, icoon van een dolende overheid, door Erna Scholtes, Universiteit van Tilburg: https://pure.uvt.nl