Situatie integriteitsbeleid overheid zorgelijk
Audit Magazine ging op bezoek bij het Huis voor Klokkenluiders en sprak met Alain Hoekstra, deskundige op het gebied van integriteitsmanagement, en Arjen Wilbers, persvoorlichter en woordvoerder.
Audit Magazine is het vier keer per jaar verschijnende vaktijdschrift van het Instituut van Internal Auditors (ILA) Nederland*). Nummer 1 van maart 2018 is gewijd aan het thema fraude, ethiek en integriteit.
Het Huis voor Klokkenluiders is een zelfstandig bestuursorgaan. Het bureau kent een afdeling Advies, een afdeling Onderzoek en een afdeling Kennis & Preventie. De afdeling Advies is er voor werknemers inclusief ex-werknemers, zzp’ers, uitzendkrachten en vrijwilligers die te maken hebben met (mogelijke) misstanden. De afdeling Onderzoek is verantwoordelijk voor onderzoek naar misstanden op zaakniveau. De afdeling Kennis & Preventie richt zich op preventie. Dat betekent motiveren en ondersteunen van werkgevers om vorm en inhoud te geven aan integriteitsbevordering/-management. Het gaat dus om de preventieve kant van een goed opgetuigd integriteitsbeleid.
Er gaat altijd wel iets mis op de werkvloer. Dit hoeft geen probleem te zijn. Het is pas problematisch als daar geen openheid over is. Als werknemers misstanden niet kunnen aankaarten en als werkgevers werknemers die een misstand melden uitsluiten, overplaatsen, intimideren, ontslaan of op een andere manier benadelen. Om dit tegen te gaan, is sinds 1 juli 2016 de wet Huis voor Klokkenluiders (wet HvK) van kracht. Deze wet regelt dat werkgevers met meer dan 50 werknemers een meldprocedure voor vermoedens van misstanden moeten hebben, die klokkenluiders bovendien beschermt tegen benadeling.
Van kwaad tot erger
Vraag: Wat wordt in dit kader verstaan onder ‘misstanden’?
Arjen Wilbers: “Kort gezegd gaat het om werkgerelateerde misstanden waarbij sprake is van een overtreding van wet- en regelgeving of onbehoorlijk handelen/nalaten. Daarnaast zijn er doorgaans meerdere mensen bij betrokken, heeft het een structureel karakter en is er sprake van een inbreuk op het algemeen maatschappelijk belang. Het aankaarten van misstanden gaat helaas vaak niet goed en resulteert regelmatig in een geschil met de werkgever. Vaak is er een traject van integriteitschendingen aan vooraf gegaan”.
Alain Hoekstra: “Wanneer het een medewerker niet lukt om integriteitschendingen te adresseren dan neemt de impact hiervan op de organisatie toe en worden de negatieve gevolgen geleidelijk ernstiger. De stellingen worden betrokken en de opstelling naar elkaar wordt harder. Er gaat bovendien een katalyserend en besmettelijk effect uit van integriteitsschendingen waardoor je ziet dat het binnen een organisatie van kwaad tot erger gaat. Uiteindelijk kunnen integriteitsschendingen dan uitgroeien tot misstanden. Om dit te voorkomen stimuleren wij werkgevers aandacht te hebben voor (beter) integriteitsmanagement en ondersteunen wij hen hierbij”.
Met name de situatie bij de overheid blijkt zorgelijk
In november 2017 heeft het Huis voor Klokkenluiders de resultaten gepubliceerd van een Verkenning onder ruim driehonderd ondernemingsraden**). Onderzocht werd of zij hun verplichtingen wel naleven. Volgens Alain Hoekstra laten de resultaten zien dat preventie aandacht verdient. Zie tabel hieronder.
Alain Hoekstra: “De resultaten van deze Verkenning bieden inzicht in de aanwezigheid van een aantal integriteitsmaatregelen in drie sectoren: de publieke, semipublieke en private sector. Deze maatregelen worden cruciaal geacht voor het bevorderen van een ethische organisatie. Het zijn maatregelen waar werkgevers verantwoordelijk voor zijn en waar werknemers recht op hebben. De Verkenning geeft aan dat integriteitsbeleid onder de maat is, zowel op de ‘harde’ als op de ‘zachte’ maatregelen. Met name de situatie bij de overheid blijkt zorgelijk, zeker gezien het feit dat de Nederlandse overheid al ruim 25 jaar investeert in integriteitsbeleid”.
Leidinggevenden communiceren nog te weinig expliciet over integriteit. Dat is een stevig manco. Immers, de effectiviteit van een gedragscode neemt toe als leidinggevenden deze regelmatig bespreken.
Lees het hele interview met Alain Hoekstra en Arjen Wilbers: Goed integriteitsmanagement loont, Audit no 1, maart 2018: www.iia.nl
Noten
*) Interne audit is een onderzoek dat, met een systematische en gedisciplineerde aanpak, wordt uitgevoerd naar het goed en betrouwbaar functioneren van de interne organisatie door auditors die in dienst zijn van die organisatie. Interne audit is een vorm van auditing die voorkomt bij grote organisaties zoals de overheid, grote ondernemingen en grote instellingen.
**) Meldprocedures en integriteitsvoorzieningen bij werkgevers in Nederland, Verkenning Huis voor Klokkenluiders, november 2017: https://huisvoorklokkenluiders.nl
Meer info over Audit Magazine:
https://www.iia.nl/actualiteit/audit-magazine
Meer info over Huis voor Klokkenluiders:
https://huisvoorklokkenluiders.nl