Rechtspraak wordt steeds anoniemer en ontoegankelijker

In het juni/julinummer 2018 van vakblad voor de journalistiek Villamedia, verscheen een belangrijk artikel van Peter Olsthoorn over rechtspraak, anonimiteit en ontoegankelijkheid.
In Groot-Brittannië is zichtbaarheid van oudsher het kernpunt van de rechtspraak. Steeds weer opnieuw hoor je daar de uitspraak herhaald: Justice is not only to be done, it must be seen to be done. In Nederland ligt dat anders en is een tegenovergestelde tendens waar te nemen: toenemende anonimiteit en afnemende toegankelijkheid.

Dat blijkt eens te meer door de invoering van anonimiseren van vonnissen. Dat dit ten koste gaat van maatschappelijk relevante openbaarmaking, daarover zijn hoogleraren en journalisten het steeds meer eens. Maar niet alleen zij, ook de rechtspraak zelf vindt dat een debat over dit onderwerp hard nodig is.

Barbara den Uijl, senior woordvoerder en coördinator externe communicatie bij de Raad voor de Rechtspraak in Den Haag zet vraagtekens bij de toepassing van de vergaande anonimiseringsrichtlijnen (Noot 1) van de rechtspraak en, mede daardoor, beperkte openbaarmaking.

Juridisch journalist bij NRC Folkert Jensma beaamt het belang en zegt dat hij zich nooit zo in deze kwestie had verdiep: “Maar dit is een zeer relevant thema. Qua publicatie van vonnissen is de openbaarheid van rechtspraak een fictie. Journalistiek onderzoek is dan niet mogelijk, ook niet vergelijkend dataonderzoek”.

Waar gaat het over? Tekortschietende online openbaarheid van de Nederlandse rechtspraak als gevolg van drie oorzaken die met elkaar samenhangen: (1) te vergaande regels voor anonimisering van vonnissen die (2) in de praktijk vaak verschillend en triviaal worden toegepast en (3) tijdrovend zijn waardoor uitspraken laat of helemaal niet online komen.

Als hoofdregel zouden alle uitspraken openbaar moeten zijn

Het is voor journalisten niet zelden een mijl op zeven om vonnissen te verkrijgen. Om twee redenen: veel vonnissen komen niet online. Vervolgens slaagt het opvragen vanuit een papieren archief vaak alleen bij de betreffende rechtsinstantie en met vermelding van zaaknummers. Op naam zoeken mislukt door willekeur: de ene voorlichter speurt urenlang naarstig om te helpen, de ander begint er niet eens aan.

Zo stuurt de voorlichtster van de Hoge Raad op verzoek wel geanonimiseerde uitspraken van gevraagde bedrijven en heft dus – geestig – automatisch de anonimiteit op. Maar dat gebeurt impliciet.

Zelfs bedrijven staan vaak geanonimiseerd op Rechtspraak.nl. Bijvoorbeeld Pretium Telecom dat veelvuldig media daagde. Ook vonnissen van bijvoorbeeld Novum Nieuws staan in de strafzaken tot aan de Hoge Raad en de civiele zaak van het ANP geanonimiseerd op Rechtspraak.nl, of zijn niet meer te vinden bij de gerechtshoven

Er zijn meer voorbeelden. Zo zijn in dit recente vonnis over TV Media Partners (Noot 2) pardoes bijna tweehonderd namen van eisende bedrijven in een civiele zaak geanonimiseerd.
“Dit gaat echt veel te ver. Ik kan geen goede reden bedenken om hier de bedrijfsnamen te schrappen”, zegt Gerrit-Jan Zwenne, hoogleraar Recht en Informatiemaatschappij van niversiteit Leiden: “Als hoofdregel zouden alle gerechtelijke uitspraken openbaar moeten zijn, en anonimiseren de uitzondering. Bijvoorbeeld bij vonnissen en arresten in straf- en belastingzaken en zaken met minderjarigen”.
Met collega’s Laurens Mommers en Bart Schermer heeft Zwenne dit uitgebreid beargumenteerd in het artikel ‘Het best bewaarde geheim van de raadkamer. Over de ontoegankelijkheid van de rechtspraak’ (Noot 3).

Klik hier voor verder lezen van het hele artikel: Journalisten opgelet: vonnissen zijn nog veel te vaak geanonimiseerd, door Peter Olsthoorn, Villamedia, juni/juli 2018: www.villamedia.nl

Noten
1) Anonimiseringsrichtlijnen, De Rechtspraak:  www.rechtspraak.nl
2) Uitspraken, De Rechtspraak: https://uitspraken.rechtspraak.nl
3) Het best bewaarde geheim van de raadkamer. Over de ontoegankelijkheid van de rechtspraak, door Laurens Mommers, Gerrit-Jan Zwenne en Bart Schermer, Nederlands Juristenblad, 24-09-2010, afl. 32:  https://openaccess.leidenuniv.nl