In de essaybundel #WOEST verkent de Raad voor het Openbaar Bestuur (ROB), mede op verzoek van het ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK), hoe de overheid het beste kan omgaan met de verontwaardiging van burgers en het grensoverschrijdend gedrag dat daar mogelijk het gevolg van is. Aan toonaangevende experts is verzocht hun licht over dit vraagstuk te laten schijnen. De bundel werd gepresenteerd in Debatcentrum De Balie in Amsterdam op 5 maart 2018 en was live te volgen op internet.

Met #WOEST wil de ROB meer inzicht bieden in de manier waarop verontwaardiging kan leiden tot bepaalde grensoverschrijdende gedragingen; wanneer verontwaardiging een uiting is van positieve betrokkenheid, wat de gewenste omgang is met verontwaardiging in de democratische rechtsstaat en over welke instrumenten – strategieën en technieken – de overheid zou moeten beschikken voor de juiste omgang met verontwaardiging.

In achttien essays belichten vijfentwintig experts het vraagstuk vanuit hun discipline: rechtsgeleerdheid, filosofie, geschiedenis, politicologie, sociologie, psychologie, ethologie, bedrijfskunde en bestuurskunde.

Verontwaardiging kan democratische rechtsstaat versterken

De voornaamste les die de overheid kan trekken uit de bijdragen is dat de overheid niet bang behoort te worden van de verontwaardiging van burgers maar daarentegen de verontwaardiging onbevreesd tegemoet behoort te treden. Dat biedt kansen. De verontwaardiging van burgers kan positief worden geduid, als uiting van grote betrokkenheid. Het laat immers zien waaraan burgers belang hechten en waarvoor ze in actie willen komen. Dat kan leiden tot maatschappelijk initiatief en politieke vernieuwing. De verontwaardiging van burgers kan de democratische rechtsstaat zelfs versterken als deze door mechanismes, zoals verkiezingen of referenda, in goede banen wordt geleid.

Voor politici, bestuurders en ambtenaren kunnen verontwaardigde burgers dus zowel kansen bieden als een gevaar vormen. De uitdaging is dat de overheid zich kwetsbaar en zelfkritisch durft opstellen als de situatie daar om vraagt, maar dat zij tegelijkertijd daadkrachtig dient te blijven staan en strijden voor de kernwaarden van de democratische rechtsstaat.

Aanleiding voor de bundel waren recente voorbeelden van grensoverschrijdend gedrag van verontwaardigde burgers. Denk aan mensen die tijdens een raadsvergadering over de komst van een azc het gemeentehuis bestormen, demonstranten die andersdenkenden of de politie belagen, en burgers die de deur van een partijleider bekladden, auto’s van wethouders in brand steken of burgemeesters kogelbrieven sturen.

Inhoud #Woest – 18 essays, geschreven door 25 experts

Ontevredenheid onder burgers: Intuïtieve en weloverwogen onrechtvaardigheidsoordelen, door Michèlle Bal (sociaal psycholoog en werkzaam bij algemene sociale wetenschappen aan de Universiteit Utrecht) en Kees van den Bos (hoogleraar sociale psychologie en hoogleraar empirische rechtswetenschap aan de Universiteit Utrecht).

Maatschappelijk onbehagen: Bron van boosheid? Door Eefje Steenvoorden (politiek socioloog en werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam).

Burgers op afstand? Naar een beter begrip van ontevreden burgers, door Roy Kemmers, Jeroen van der Waal en Willem de Koster (allen cultuursocioloog en werkzaam aan de Erasmus Universiteit Rotterdam).

Protest voorspellen is zo eenvoudig nog niet, door Jacquelien van Stekelenburg (hoogleraar sociale veranderingen en conflict aan de Vrije Universiteit Amsterdam).

De kracht van beschaafd protest: Een 19de -eeuws perspectief, door Maartje Janse (historica en werkzaam aan Universiteit Leiden).

Hoeveel media kan de democratie verdragen? Door Henri Beunders (historicus en hoogleraar ontwikkelingen in de publieke opinie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam).

Over nut en nadeel van de democratie, door Sjaak Koenis (politiek filosoof en werkzaam aan de Universiteit van Maastricht).

Gewone geschillen, diepe disputen en polaristatie, door Jeroen de Ridder (filosoof en werkzaam aan de Vrije Universiteit Amsterdam).

Weerbare democratie, Europa en het vraagstuk van de antirechtsstatelijke partijen, door Bastiaan Rijpkema (rechtsfilosoof en werkzaam aan Universiteit Leiden).

Voorwaardelijk burgerschap, door Tamar de Waal (rechtsfilosoof en werkzaam aan de Erasmus Universiteit Rotterdam).

De opstand van tweederangs burgers, door Herman van Gunsteren (emeritus hoogleraar politieke theorieën aan Universiteit Leiden).

Weerbare politiek? Door Alex Brenninkmeijer (bijzonder hoogleraar institutionele aspecten van de rechtstaat aan de Universiteit Utrecht en lid van de Europese Rekenkamer in Luxemburg).

Een weerbare onderklasse: Boze burgers die ‘zelfredzaam’ zijn geworden, door Pieter Tops (hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg en lector politie en openbaar bestuur aan de Politieacademie).

Van kennen naar handelen, door Rob Witte (politicoloog en werkzaam als teamleider onderzoek bij Art.1/RADAR) en Ron van Wonderen (sociaal psycholoog en werkzaam bij het Verwey-Jonker Instituut).

Conflict als democratische kans: Handelingsrepertoire voor publieke conflicten, door Nanke Verloo (politicoloog en werkzaam aan de Universiteit van Amsterdam).

Naar een veerkrachtige relatie tussen burger en overheid: Handelingsperspectieven voor de pubieke professional, door Corina Hendriks (politicoloog) en Niels-Ingvar Boer (bedrijfskundige) beiden werkzaam bij het CAOP, het kennis- en dienstencentrum op het gebied van arbeidszaken in het publieke domein.

Ontstaan, escalatie en de-escalatie van collectieve geweldsuitbarstingen, door Otto Adang (etholoog en hoogleraar veiligheid en collectief gedrag aan de Rijksuniversiteit Groningen en lector openbare orde; gevaarbeheersing aan de Politieacademie).

Besturen na de storm, door Miranda de Vries (burgemeester van Etten-Leur en raadslid van de ROB. Eerder was zij burgemeester van Geldermalsen), Jan Steurrijs (gemeentesecretaris van gemeente Geldermalsen) en Max Vermeulen (griffier van gemeente Geldermalsen).

Klik hier voor een inleiding tot de essaybundel #WOEST – De kracht van verontwaardiging, onder redactie van Sarah L. de Lange & Jasper Zuure, 33 p., maart 2018: www.raadopenbaarbestuur.nl

Volledige uitgave: #WOEST – De kracht van verontwaardiging, onder redactie van Sarah L. de Lange & Jasper Zuure, 338 p., Amsterdam University Press, € 22,99: www.walburgpers.nl

Nummer 4 van het tijdschrift Bestuurskunde (2017) is gewijd aan sociale onrust, woede en onbehagen. Thijs Jansen schreef de bijdrage Woede en rechtvaardigheid – Liberale democratie als het einde of het einde van de liberale democratie? waarin hij werk bespreekt van Martha Nussbaum, Peter Sloterdijk, Slavoj Žižek and Pankaj Mishra. Zie: https://tijdschriften.boombestuurskunde.nl/tijdschrift/bk/2017/4/Bk_0927-3387_2017_026_004_004