De vragen van politieke bestuurders aan het Steunpunt integriteitsonderzoek politieke ambtsdragers gaan voor het merendeel van de gevallen over belangenverstrengeling. Dat staat in het Jaaroverzicht 2015 van het Steunpunt. In dat jaar hebben bestuurders 76 keer om advies over de aanpak van een vermoede integriteitsschending gevraagd. Het Steunpunt is in 2015 gestart als onderdeel van BIOS, Bureau Integriteitsbevordering Openbare Sector^.*)

Adviseur Hans Groot: “Dat de adviesvragen vaak met belangenverstrengeling te maken hebben, komt omdat vooral in het lokale bestuur politieke ambtsdragers middenin hun gemeente staan. Ze zijn vaak actieve dorps- en stadsgenoten en dan kunnen verschillende belangen gaan spelen. Die van ouder of als lid van een schoolbestuur, vereniging of geloofsgenootschap. Het gaat pas mis als de zuiverheid van de besluitvorming in de college- of de raadszaal, al dan niet bewust, in gevaar komt. De burgemeester moet als hoeder van de bestuurlijke integriteit hiervoor waken. Maar je moet ook de toegenomen krampachtigheid voorkomen. Bestuurders en raadsleden kunnen hun werk goed doen juist dankzij hun lokale kennis en connecties. Door alle incidenten, die terecht en onterecht, naar buiten komen, zijn zij vaker voorzichtig en bang. Dat is jammer want we hebben voldoende goede bestuurders nodig die altijd, ook als zich rond integriteit iets voordoet, voor een zuivere besluitvorming gaan”.

Vroegtijdig inschakelen

Sinds 1 januari 2015 adviseert het Steunpunt commissarissen van de Koning, burgemeesters en voorzitters van waterschappen over de aanpak van (mogelijke) integriteitsschendingen door politieke ambtsdragers in hun bestuursorgaan. Van bestuurders wordt verwacht dat zij optreden bij een (vermoeden van) een integriteitsschending door een politieke ambtsdrager. De aanpak van deze incidenten vereist specifieke deskundigheid, die de meeste bestuursorganen van buitenaf moeten halen. Vanaf het eerste signaal of vermoeden van een mogelijke schending kan een bestuurder het Steunpunt inschakelen voor advies. Bijvoorbeeld voor het goed laten verlopen van het integriteitsonderzoek of voor preventie en integriteitsbevordering, en het leren van fouten en rehabilitatie. Bestuurders blijven zelf verantwoordelijk voor de gekozen aanpak en uitvoering. BIOS doet zelf geen integriteitsonderzoek.

Preventie

In de advisering gaat het ook om preventie. Vragen over integriteit zijn onvermijdelijk in het openbaar bestuur. Dan is het beter om voorbereid te zijn of incidenten te voorkomen, in plaats van ze af te wachten. Spreek in ‘vredestijd’ over de vraag: wat nu als…?, luidt een advies. En bepaal ook met wie je van gedachten kan wisselen over dilemma’s voordat die gaan spelen.

Nieuwe risico’s

Burgemeesters hebben het in korte tijd zwaarder gekregen door maatschappelijke ontwikkelen zoals geweld en agressie, gebruik van sociale media en instroom van vluchtelingen. Daarnaast zorgen de drie decentralisaties in het sociale domein voor nieuwe kansen op belangenverstrengeling, corruptie en fraude, waarvan vooral de kwetsbare burger slachtoffer kan worden. Bijvoorbeeld van malafide bureaus die bemiddelen bij het krijgen van zorg en zo ook persoonlijke budgetten beheren. Met de nieuwe taken en bezuinigingen bij gemeenten kan ook spanning ontstaan op het functioneren van bestuurder, college, raad en ambtenarij. Een bestuurder kan iets oneigenlijks willen doordrukken of wordt door ambtenaren juist te zeer uit de wind gehouden.

^{Noot
*) BIOS houdt per 1 juli 2016 op te bestaan. Een deel van de BIOS-taken wordt dan overgeheveld naar het zelfstandige bestuursorgaan Huis voor klokkenluiders in Utrecht, bedoeld voor alle werknemers in de publieke en private sector die melding willen maken van een vermoede misstand. Ook heeft het een kenniscentrum voor voorlichting en preventie, en een voorziening voor psychosociale ondersteuning van klokkenluiders. www.gemeente.nu}

Jaaroverzicht 2015 Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers, BIOS, mei 2016: http://www.integriteitoverheid.nl/fileadmin/BIOS/data/kennis/publicaties/2016/Steunpunt_Jaaroverzicht_2015.pdf (Website is opgeheven)

Vooral vragen over belangenverstrengeling aan het Steunpunt Integriteitsonderzoek Politieke Ambtsdragers, BIOS, 1 juni 2016: http://www.integriteitoverheid.nl/nieuws/overzicht/artikel/news/vooral-vragen-over-belangenverstrengeling-aan-het-steunpunt-integriteitsonderzoek-politieke-ambtsdragers/ (Website is opgeheven)

Zie: Netwerk weerbaar bestuur: www.weerbaarbestuur.nl/partners/steunpunt-integriteitsonderzoek-politieke-ambtsdragers-sipa
Steunpunt Integriteit (SIPA): www.caop.nl/steunpunt-integriteit/