In het overleg op 22 augustus 2016 met de ministers Van der Steur en Blok over Big Data-toepassingen heeft de Nederlandse Vereniging van Journalisten (NVJ) haar zorgen geuit over het ‘chilling effect’ van het gebruik van Big Data voor zowel burgers als journalisten en hun bronnen.
Van der Steur liet weten dat de inzet van Big Data wat betreft het kabinet sowieso gaat plaatsvinden. Wel zal de inrichting zeer zorgvuldig moeten plaatsvinden, aldus de minister van Veiligheid en Justitie. Het gebruik moet transparant, controleerbaar en specifiek zijn.

“Maar alle mailverkeer met bijvoorbeeld Raqqa moet wel kunnen worden opgevraagd”, aldus NVJ-secretaris Thomas Bruning. “Tot zover specifiek dus”. Meer zal blijken uit de officiële kabinetsreactie op het rapport van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) Big Data in een vrije en veilige samenleving in het najaar van 2016.

Naar aanleiding van dit WRR-rapport had de minister van Veiligheid en Justitie, Ard van der Steur een kleine delegatie uitgenodigd, waaronder de NVJ. De WRR analyseert in het rapport hoe de Nederlandse overheid Big Data op een verantwoorde wijze kan gebruiken. Het rapport richt zich specifiek op (Big) Data-analyses door politie en justitie, de inlichtingen- en veiligheidsdiensten en verschillende organisaties en samenwerkingsverbanden op het gebied van fraudebestrijding.

Doelbinding wordt losgelaten

Een jaar geleden verzonden 32 partijen, inclusief de NVJ, een brief aan de minister van Veiligheid en Justitie, waarin werd opgeroepen een fundamentele visie te ontwikkelen rondom het thema privacy in de verhouding tussen overheid en burger. Ter voorbereiding werd een brief geschreven met punten van zorg. Zo wordt in het rapport geen antwoord gegeven op de vraag of er een harde noodzaak is om Big Data in te zetten en of er geen minder vergaande mogelijkheden zijn. De inzet van Big Data wordt nu als een gegeven gepresenteerd, terwijl de bescherming van data bestaat om de privacy en autonomie te waarborgen. Er is geen reden om Big Data ineens als een uitzondering te beschouwen, waarvoor die zorgvuldig opgebouwde bescherming ineens weg zou moeten vallen. Die bescherming zit bijvoorbeeld in het uitgangspunt van doelbinding. Dat wordt bij Big Data losgelaten, omdat gegevens voor het ene doel zijn verzameld en ze vervolgens voor een ander doel worden gebruikt.

In het gesprek van 22 augustus zijn de meeste punten van zorg kort aan de orde gekomen. De bewindslieden twijfelen niet over nut en noodzaak van de inzet van Big Data, maar gaan dat ook niet verder onderbouwen. In het najaar volgt de officiële kabinetsreactie op het rapport. De delegatie zal de ontwikkelingen kritisch blijven volgen en waar nodig reageren.

De delegatie die 22 augustus de ministers Van der Steur en Blok bezocht, bestond uit:

Thomas Bruning (NVJ)
Brendan Newitt (Nederlandse Vereniging voor Strafrechtadvocaten – NVSA)
Jelle Klaas (PILP/NJCM – Nederlands Juristen Comité voor de Mensenrechten)
Alexander Blom (Internet Society Nederland – ISOC)
Vincent Böhre (Privacy First)
Jaap-Henk Hoepman (Wetenschappelijk directeur Privacy & Identity Lab en Universitair hoofddocent computersecurity, privacy en identitymanagement aan de Radboud Universiteit)
Hans de Zwart en Daphne van der Kroft (Bits of Freedom).

Zorgen over ‘chilling effect’ bij gebruik Big Data geuit, Nederlandse Vereniging van Journalisten, 24 augustus 2016: www.nvj.nl

Big Data in een vrije en veilige samenleving, WRR-rapport nr. 95, 28 april 2016: www.wrr.nl

Het Zorgdebat van BNR Nieuwsradio van dinsdag 4 oktober 2016 in Utrecht dat georganiseerd wordt in samenwerking met de ledenorganisatie voor zorgprofessionals VvAA gaat over: Big data in de gezondheidszorg: vloek of zegen? Zie voor meer info over het debat en registreren bij BNR: www.bnr.nl (= intussen verlopen).