Oproep werk te maken van dilemmalogica: communiceren over problemen i.p.v. over oplossingen
Het platform Overheid in contact brengt experts van buiten en binnen de overheid bij elkaar die vanuit hun eigen discipline en praktijkervaring een bijdrage willen leveren. Op het platform delen zij hun kennis over dienstverlening, het democratisch proces, participatie, netwerken, data, communicatie en leiderschap. De bijdragen kunnen zowel over concrete oplossingen gaan als dieperliggende patronen blootleggen.
Een bloeiende democratie heeft een goed functionerende overheid nodig die dienstbaar is aan de samenleving. De kwaliteit van zowel de dienstverlening als het democratisch proces moeten op orde zijn om gezamenlijk de maatschappelijke taken aan te pakken.
Een ‘overheid in contact’ wil zeggen: een nieuwsgierige en persoonlijke overheid, waar de menselijke maat leidend is.
Het platform nodigt iedereen uit die dat wil – buiten of binnen de overheid, los van functie of hiërarchie – om samen te bouwen aan een dienstbare overheid.
Initiatiefnemer en hoofdredacteur van Overheid in contact is Renata Verloop. Zij helpt als zelfstandig adviseur organisaties in de publieke sector met het vernieuwen en anders inrichten van de communicatie. Overheid in contact is redactioneel volledig onafhankelijk.
Zoek het dilemma nou eens op
Op platform Overheid in contact levert Guido Rijnja regelmatig een bijdrage. Rijnja werkt als adviseur communicatiebeleid bij de Rijksvoorlichtingsdienst en is voortrekker van Stichting Beroepseer. Zijn aandacht gaat onder meer uit naar het omgaan met conflict, weerstand en botsende belangen. Overheden hebben er dagelijks mee te maken. Het behoort zelfs tot de kerntaken van de overheid.
Een recente bijdrage van Rijnja is getiteld Zoek het dilemma nou eens op. Bij problemen, ongemak en onvrede in de samenleving wordt al snel geroepen om een oplossing. Maar, aldus Rijnja, we zouden veel meer stil moeten staan bij het probleem en daarover communiceren. Want problemen zijn zelden eenvoudig en daarmee niet simpel op te lossen. De vraag is: Ben je in staat als zich een spanning voordoet de onderliggende aannames, veronderstellingen en drijfveren zodanig te benoemen, dat mensen de verschillende zienswijzen en de samenhang zien?
Rijnja: “There’s no good story without conflict, stelde toneelschrijver Bernard Shaw ooit in een terugblik op zijn loopbaan. Waarom focussen we in het contact met burgers dan bij voorkeur op gedroomde uitkomsten, doelen en resultaten? Ieder mens snakt naar eerlijke en tijdige openheid over de problemen die je ervaart. Nou ja, bijna iedereen dan. Hoeveel dilemmalogica stop jij in je werk?
Of het nu gaat om de afschaffing van de dividendbelasting, de dood van grote grazers op de Oostvaardersplassen of het kappen van bomen in een woonwijk: steeds weer zijn er situaties waarin verbazing, woede en verzet over elkaar heen buitelen. Een repeterend patroon is een gigantische behoefte aan erkenning voor wat mensen als unfair, onbillijk, oneerlijk beschouwen. We snappen het niet, roepen ze uit, en ze bedoelen vooral: ze snappen het niet: waar hálen ze de moed vandaan? Een bijbehorend repeterend patroon is ook wel bekend als de risico-regelreflex: er worden direct maatregelen aangekondigd. En daarin schuilt een valkuil van jewelste. Het probleem, het ongemak en de onvrede worden overruled door oplossingen: antwoord op zoek naar vraag.
Eerst erkenning
Waar het in al die voorbeelden om draait is dat mensen bij ‘verstoringen’ eerst erkenning willen hebben, voordat ze de stappen naar oplossingen zetten. Dat is een oer-menselijk gegeven en gebeurt grotendeels onbewust, hele boekenkasten zijn hiermee gevuld. Tik bijvoorbeeld ‘cognitieve dissonantie’ in bij Google: bij een verstoring van de balans zoeken we zo snel mogelijk naar herstel en houvast. Lang leve degene die naast erkenning kan zorgen voor ordening (‘watskeburt’) en daaraan een passend perspectief kan verbinden.
Deze bijdrage op Overheid in Contact is een oproep om meer werk te maken van ‘dilemmalogica’. Hoewel je dat begrip meteen weer mag vergeten, wil ik een punt maken van het communiceren over problemen in plaats van over oplossingen. Bij de laatste categorie vind je de spindoctors, maar ook degenen die framing beschouwen als een interventie waarbij jij als overheidsdienaar voor een ander bepaalt hoe hij of zij de werkelijkheid kan begrijpen. Mee stoppen, met die zendingsarbeid, waar helaas ook de zogeheten ‘kernboodschap’ in geworteld is. Alle ballen op het contact over de opgave, dat wat schuurt en kennelijk iets nodig heeft om weer gladjes te kunnen verlopen.
[ … ]
Dilemmalogica
De combinatie van het complexe karakter van veel opgaven die in de samenleving opduiken en de razendsnelle en openlijke mobilisatie van mensen en meningen via de sociale media en lokale communities wakkerde afgelopen jaar het besef aan dat we meer werk moeten maken van wat ik ‘dilemmalogica’ doopte, maar noem het hoe jij het noemen wilt –ook in omgevingsmanagement en mediation bijvoorbeeld zie je verwante bewegingen. Samengebald gaat het om drie elementen: zorgen erkennen, helpen ordenen en perspectief bieden. Met daaronder een stevig besef dat we als mensen openstaan voor contact en barsten van de vindingrijkheid om woorden te vinden en scenario’s en andere uitkomsten te helpen scheppen”.
Lees het hele artikel van Guido Rijnja Zoek het dilemma nou eens op (zie ook de reacties) op Overheid in contact, 30 augustus 2018: https://www.overheidincontact.nl/zoek-het-dilemma-nou-eens-op/ (Website is opgeheven).
Guido Rijnja promoveerde in 2012 op hoe je als ambtenaar kunt omgaan met tegenspel (‘Genieten van weerstand’): www.dewaardering.com
Hoe om te gaan met de risico-regelreflex? Over bestuurlijke overreactie op risico’s en incidenten, Video/Podcast Beroepseer, 22 juni 2015: https://beroepseer.nl
U P D A T E
EHBD: Eerste hulp bij doorhebben, VWS#Dia, 16 februari 2023: https://magazines.rijksoverheid.nl/vws/vwsdia/2023/02/blikveld-guido-rijnja
Geef een reactie