Hoe heeft de lokale democratie zich de afgelopen 75 jaar ontwikkeld in Nederland? De digitale tentoonstelling Lokale democratie brengt 75 jaar lokale democratie in beeld, van 1945 tot heden. De expositie is tot stand gekomen onder supervisie van Liesbeth Spies, burgemeester van Alphen aan den Rijn. Zij opende de tentoonstelling met een kort welkomstwoord:

“Aan de hand van beelden, verhalen en mooie gesprekken wordt u meegenomen langs de belangrijkste mijlpalen van de ontwikkelingen van de lokale democratie sinds 1945. Dat gebeurt vanuit het perspectief van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en dat betekent dat ook de ontwikkelingen die de geschiedenis in een bepaalde gemeente kleuren, in deze tentoonstelling niet aan bod kunnen komen. Wat opvalt in deze tentoonstelling is de dynamiek in de lokale democratie. Het is geen statisch gebeuren in de afgelopen 75 jaar geweest, maar iedere keer probeert de lokale democratie zich te verhouden tot ontwikkelingen die in de samenleving plaatsvinden. Wat ik mooi vind om te zien in de lokale democratie is dat er zoveel mensen met passie bij betrokken zijn. Inwoners die zich wenden tot hun lokale bestuur. Volksvertegenwoordigers, raadsleden die met heel veel energie het beste proberen voor elkaar te krijgen voor de inwoners van hun gemeente. Medewerkers van gemeenten, medewerkers van de griffie, maar ook wethouders en burgemeesters die zich dag in dag uit inspannen om het beste te doen voor hun gemeente. Ik nodig u van harte uit. Verbaas u, verwonder u. Loop met ons langs de mijlpalen van deze 75 jaar van ontwikkeling van de lokale democratie. En vorm uw eigen beeld. Heel veel plezier daarbij gewenst”.

De tentoonstelling biedt ruimte aan video-interviews, met bijvoorbeeld oud-burgemeesters en hoogleraren. In een korte introductievideo wordt een indruk gegeven van de omvang van de tentoonstelling en wie geïnteresseerd is in achtergrondinformatie kan luisteren naar de podcast van ruim een half uur waarin Boudewijn Steur, programmamanager Versterking Democratie en Bestuur bij het ministerie van BZK, in gesprek gaat met Klaartje Peters en Geerten Boogaard over de staat van de lokale democratie. Klaartje Peters is bijzonder hoogleraar Lokaal en regionaal bestuur aan de Universiteit Maastricht. Geerten Boogaard bekleedt de Thorbeckeleerstoel aan de Universiteit van Leiden.
Een van de grootste veranderingen sinds 1945 is wie er in de lokale democratie meedoen. Voor zowel groepen als individuen is de lokale democratie veel toegankelijker geworden. Deze toegenomen inclusiviteit heeft een interessante ontwikkeling doorgemaakt.

Catalogus en tijdlijn

Een uitgebreide catalogus biedt een overzicht van de verschillende onderdelen van de tentoonstelling: beleidsstukken, staats- en adviescommissies, wetgeving, gemeenteraadsverkiezingen en overige onderwerpen waaronder aandacht voor bijvoorbeeld de beroemde lezing van minister Ien Dales op het congres van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG): Een beetje integer kan niet; 100 jaar algemeen kiesrecht: de eerste vrouw in de raad; het ontslag van burgemeester Van Hall van Amsterdam in 1967; de ‘Nacht van Van Thijn’ in 2005 en Truus Smulders-Beliën, de eerste in 1946 benoemde vrouwelijke burgemeester.

De tijdlijn is als volgt verdeeld:
1945 – 1960 Verzuiling en wederopbouw
1960 – 1970 Ontzuiling en verandering
1970 – 1980 Oliecrisis en inspraak
1980 – 1990 Zakelijkheid en bezuinigingen
1990 – 2000 Structuur en modernisering
2000 – 2010 Onrust en ontvlechting
2010 – heden Decentralisaties en dichterbij de burger

Bij het hoofdstuk Wetgeving vinden we informatie over Herziening Gemeentewet (1992):

“De ontwerp-Gemeentewet die de werkgroep Herziening Gemeentewet (Werkgroep van Kinschot) in oktober 1980 bij haar rapport voegt vormt het uitgangspunt bij de voorbereiding van het regeringsontwerp wat leidt tot de herziene gemeentewet 1992. Het duurt nog tot 12 februari 1986 voor de regering het wetsvoorstel indient bij de Tweede Kamer.
Met deze herziening doet artikel 151 (huidig artikel 150) Gemeentewet zijn intrede; “de raad stelt een verordening vast, waarin regels worden gesteld met betrekking tot de wijze waarop ingezetenen en in de gemeente een belang hebbende natuurlijke en rechtspersonen bij de voorbereiding van gemeentelijk beleid worden betrokken”.

Bij Beleidsstukken de Nota Doe-democratie (2013):

“Op basis van een aantal adviezen (van o.a. de WRR), de motie-Voortman en maatschappelijke ontwikkelingen brengt het kabinet de nota Doe-democratie uit. De verhoudingen tussen de overheid, burger en markt zijn veranderd en vragen van de overheid vertrouwen en ruimte. De overheid moet haar sturende rol loslaten en het zeggenschap overdragen aan actieve burgers. Aan de nota worden verschillende initiatieven verbonden voor de versterking van het ‘doe-vermogen’ van burgers. Het doel is zo veel mogelijk burgers te activeren om op lokaal niveau taken op te pakken, zoals (mantel)zorg, buurtinitiatieven, buurtbemiddeling, vrijwillige brandweer en politie of het ondersteunen van lokale (sport)verenigingen. Er zijn veel vragen rondom bevoegdheden, monitoring en democratische legitimiteit”.

Eveneens bij Beleidsstukken Commissie Toekomstgericht Lokaal Bestuur (2016):

“De VNG-commissie Toekomstgericht Lokaal Bestuur brengt in 2016 een rapport uit over de lokale democratie. De aanbeveling is het maken van een ontwikkelagenda voor de meervoudige democratie, waarin vormen van representatieve en maatschappelijke democratie naast en met elkaar bestaan. De commissie concludeert dat het lokale bestuur en de lokale democratie onder druk staat en er urgentie is om deze te ontwikkelen.

De huidige lokale democratie is gestoeld op de steunpilaren van de representatieve democratie. De commissie komt tot de conclusie dat dit soms botst met verschillende vormen van participatie en burgerinitiatieven. Het advies is dan ook om over te gaan naar een ‘meervoudige democratie’ waarin de balans moet worden gezocht tussen de representatieve (verticale) en de participatieve (horizontale) vormen van besturen. Dat vereist flexibiliteit. Als men ruimte wil bieden voor maatwerk en differentiatie dan moet er ook ruimte zijn voor experimenten, ook in wet- en regelgeving”.

Digitale tentoonstelling Lokale democratie op site Kennis Openbaar Bestuur van het ministerie van BZK: https://kennisopenbaarbestuur.nl/het-geheugen-van-bzk/lokale-democratie/#intro-0 (Niet meer beschikbaar. Wel in archief van BZK. Ga naar https://minbzk.sitearchief.nl/ en tik in zoekveld van grijze linkerkolom: Digitale tentoonstelling lokale democratie
of: Catalogus tentoonstelling lokale democratie

Foto bovenaan: Stemlokaal in gemeente Leiden