Herman van den Bosch, hoogleraar managementwetenschappen aan de Open Universiteit, wijdt zijn nieuwe blog aan kritisch denken. Kritisch leren denken is noodzakelijk, maar volgens hem schieten universiteiten daarin tekort.
Leidinggevenden van bedrijven en universiteiten zijn het er roerend over eens: kritisch denken is een van de belangrijkste doelen van een wetenschappelijke studie. Maar wat is kritisch denken?

In bijna alle definities van kritisch denken komen termen voor als analyseren, argumenteren, beoordelen, evalueren, en redeneren. Over het algemeen gaan we ervan uit dat kritisch denken het oordeelsvermogen verscherpt. Volgens Van den Bosch kunnen we kritisch denken het best omschriijven als een manier van denken die een of meer van de volgende handelingen omvat:

1. Vaststellen van de validiteit van informatie met behulp van expliciete criteria en relevante kennis.
2. Beoordelen van de logische consistentie en de validiteit van een standpunt.
3. Afleiden van de assumpties en de implicaties van een standpunt.
4. Zelfstandig innemen van een consistent en valide standpunt, onder verwijzing naar zijn assumpties, implicaties en alternatieven.
5. Formuleren van oorzaak-gevolg relaties in termen van hypotheses of proposities en in staat zijn hierin tot een consistent en valide standpunt te komen.

Kritisch denken ligt niet in kennis besloten

Op de universiteiten noemt 95% van rectoren en decanen kritisch denken een van de belangrijkste academische vaardigheden. Des te opvallender is dat universiteiten zelden of nooit de ontwikkeling van het vermogen tot kritisch denken meten aan de hand van een gevalideerde test.
Universiteiten schieten tekort in de ontwikkeling van kritisch denken volgens Derek Bok, decaan van de universiteit van Harvard in de VS. Van universiteiten mag volgens hem worden verwacht dat studenten kennis verwerven van wat zich in de wereld afspeelt en dat ze in staat zijn om kritisch te denken en moreel te oordelen over hun bevindingen. Uit zijn uitvoerig gedocumenteerd boek Our underachieving colleges. A candid look at how much students learn and what they should be learning more blijkt dat de bijdrage van de universiteiten aan de realisering van deze doelen beperkt is en de afgelopen vijftig jaar niet beter is geworden.

Kritisch denken ligt niet in kennis zelf besloten, maar is een manier om kennis te beoordelen en te gebruiken. Je wordt een kritisch denkend persoon als de verwerving van je wetenschappelijke kennis vergezeld gaat met het leren hanteren van de vijf hierboven beschreven handelingen.

Bij de meeste studies – met uitzondering van techniek – aldus Van den Bosch, gaat het vrijwel uitsluitend om de verwerving van wetenschappelijke kennis. Onderzoek van een realistisch probleem komt hooguit aan de orde in de eindscriptie, die daarom voor veel studenten een lastige opgave is. Het is daarom veel beter dat ontwikkeling van kritisch denken (en ook die van andere academische vaardigheden zoals problem solving en creativiteit) tijdens de hele opleiding plaatsvindt. Een goed middel hiervoor zijn projecten die vakkennis, methodologische vaardigheid en realistische problemen bijeenbrengen.

Lees de hele blog van Herman van den Bosch, Kritisch leren denken moet, maar universiteiten schieten tekort, Betrokken wetenschap, 10 april 2017: https://hmjvandenbosch.com