Toenemende bemoeienis van allerlei instanties maken scholen stuurloos. Dat gaat ten koste van de leraar

Op donderdag 28 november 2017 spreekt Edith Hooge in debatcentrum De Balie in Amsterdam in het kader van de reeks Mijn idee voor onderwijs. Aanleiding is haar onderzoek naar sturingsdynamiek in het Nederlandse onderwijs. Edith Hooge is hoogleraar onderwijsbestuur bij TIAS, Universiteit van Tilburg.

In hoeverre kan een onderwijssysteem worden gestuurd? Doen schoolbesturen ertoe voor goed onderwijs? Hoe pakken vrijheid van onderwijs en autonomie uit in de praktijk?
Het blijkt dat de overheid een uitdijend netwerk van onderwijsinstanties aanstuurt. Het Nederlandse onderwijsstelsel kent onderwijsbesturen met veel automie en veel organisaties die tussen het centrale niveau van het Rijk en het decentrale niveau van de onderwijsbesturen functioneren. In zo’n complex stelsel is sturing een lastige opgave. De overheid wordt eindverantwoordelijk gehouden voor het onderwijs, terwijl veel andere organisaties hun eigen rol en autonomie hebben.

In een artikel in Didactief, onafhankelijk vakblad voor het onderwijs, legt Edith Hooge uit hoe de onderwijsdynamiek in Nederland in elkaar steekt: “Met het regeerakkoord lanceert het nieuwe kabinet relevante, soms nieuwe, ambities voor het onderwijs: een betere overgang van basis- naar voortgezet onderwijs, terugkeer van de brede brugklas, actualisatie van het onderwijscurriculum, aandacht voor burgerschap en seksuele diversiteit, introductie van een maatschappelijke diensttijd, en terugdringen van laaggeletterdheid. De inhoud van deze plannen snijdt hout en kan op een breed draagvlak rekenen in de politiek, het onderwijsveld en in de samenleving.
Ze zullen de komende periode worden vertaald in nieuw beleid, wet- en regelgeving en in financieringsvormen. En juist dáár ligt een enorme valkuil voor ‘Den Haag’.

In het verleden zijn relevante – en niet te vergeten: democratisch gelegitimeerde – onderwijsambities namelijk vaak vertaald in centralistische, uniforme en moeilijk uitvoerbare maatregelen. Vaak werden die maatregelen na enige tijd dan ook weer afgeschaft, zoals de verplichte maatschappelijke stage, de 1040-norm (de ophok-uren), of, zoals nu is aangekondigd in het regeerakkoord, de rekentoets. Hiermee sterven de goede ambities die er aan ten grondslag liggen een zachte dood.Recent empirisch onderzoek van collega’s en mijzelf naar sturingsdynamiek in onderwijsstelsels legt bloot hoe het komt dat de onderwijsambities uit Den Haag vaak stranden. Alle sturing en beleidsinitiatieven bij elkaar opgeteld blijken teveel, onderling strijdig, volgen elkaar te snel op, en vooral: laten te weinig professionele ruimte”.

Indirecte aansturing door netwerken, steunpunten, stuurgroepen, platforms en projectorganisaties

“Dit wordt veroorzaakt doordat de overheid de schoolbesturen en de scholen niet zelf aanstuurt, maar dit indirect doet, via divers samengestelde netwerken van talloze organisaties. Binnen deze netwerken wordt in onderling overleg en afstemming het beleid verder ingekleurd, worden regels gemaakt, en kaders en instrumenten voor de uitvoering in de onderwijspraktijk ontwikkeld.

Bij dit poldermodel zijn niet alleen gevestigde organisaties betrokken zoals de PO- en VO-raad, de AOb en het CNV, de onderwijsinspectie, het College voor toetsen en examens of het Nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, maar ook speciaal voor een bepaald beleidsthema in het leven geroepen steunpunten, stuurgroepen, platforms of projectorganisaties. Denk aan de Stichting School en Veiligheid, MBO in Bedrijf, Kennisnet, de Onderwijscoöperatie, Leraar24 of de steunpunten Taal en rekenen.
Dit arsenaal aan beleidsbemoeiende en meesturende organisaties tussen overheid en scholen in is de afgelopen twintig jaar fors toegenomen, als mosselen aan een boot”.

Aan het slot spoort Hooge leraren – met in hun kielzog schoolleiders en bestuurders – aan door te gaan met zich te roeren en mede-eigenaarschap en professionele ruimte te claimen: “En leerlingen en ouders moet zich, veel meer dan nu, deelgenoot tonen en van zich laten horen. Want de organisaties die deelnemen aan het poldermodel van onderwijssturing en –beleid zijn al teveel onderdeel geworden van dit probleem”.

Lees het hele artikel van Edith Hooge: De school raakt stuurloos door aangroei van instanties, Didactief, 23 november 2017: https://didactiefonline.nl

Onderzoek Zicht op sturingsdynamiek, door Sietske Waslander, Edith Hooge en Henno Theisens, TIAS School for Business and Society, mei 2017: www.tias.edu

Op donderdag 28 november 2017 spreekt Edith Hooge in Debatcentrum De Balie in Amsterdam in het kader van de reeks Mijn idee voor onderwijs.

U P D A T E

Terugkijken: Mijn idee voor onderwijs. Aflevering 9 met hoogleraar Edith Hooge: https://www.youtube.com/watch?v=JJl37krzfAo