Tien lessen voor toezichthouders van onderwijsinstellingen

De Vereniging van Toezichthouders in Onderwijsinstellingen (VTOI) heeft in november 2012 een extra editie van haar Nieuwsbrief  uitgegeven – no 33 – waarin de vraag gesteld wordt of de bestuurscrises in het Nederlandse onderwijs incidenten of weeffouten zijn?
De VTOI is met 1.538 leden het grootste landelijke platform van toezichthouders uit alle sectoren van het onderwijs, van PO tot en met HBO. Leden van de VTOI zijn toezichthouders die hun functie professioneel uitoefenen en zich blijvend willen ontwikkelen. De VTOI bevordert als beroepsvereniging die professionaliteit door middel van opleidingen, workshops, seminars en publicaties.

De incidenten waarop wordt gedoeld zijn o.m. de crisis bij Amarantis, de Onderwijsstichting BOOR en  het Zadkine College. Ook in het MBO staan instellingen onder zware druk om diverse redenen:
“Dergelijke incidenten hebben onvermijdelijk invloed op het beeld van ons, als toezichthouders. We moeten er niet raar van opkijken dat politici vaak meer vertrouwen op de tucht van het Externe Toezicht dan op de wijsheid van het Interne Toezicht. Op het VTOI-congres van april vond er een stevige confrontatie plaats tussen Kamerleden en toezichthouders, waar deze twee visies met elkaar botsten. De gemoederen liepen hoog op. Voor ons vormde dit een extra aansporing om als VTOI het voortouw te nemen en ons opnieuw te bezinnen op de rol en het functioneren van het interne toezicht.

Na InHolland en verschillende ‘kleinere’ (of wellicht minder opvallende) bestuurlijke incidenten, doen zich met Amarantis, BOOR en Zadkine opnieuw situaties voor die veel mensen sterkt in hun overtuiging dat ‘groot’ slecht is, dat ‘defuseren’ de oplossing is, en dat de overheid beter weer ‘de touwtjes strak kan aanhalen’.
Aan de andere kant zijn er bestuurders en toezichthouders die deze (en andere) situaties wel erg snel afdoen als ‘incidenten’ of verwijzen naar externe oorzaken (economische crisis, rijksbezuinigingen).
Intussen klagen leraren dat het bestuur te ver van hen afstaat, en de Rijksoverheid nog steeds teveel voorschrijft hoe zij hun vak moeten uitoefenen. Deze paradox maakt duidelijk dat het debat over de rolverdeling tussen overheid en scholen scherper moet worden gevoerd dan nu gebeurt – en niet mag blijven steken in oppervlakkige conclusies als ‘laat de politiek de boel maar overnemen, dan komt het goed’.

Zoals professor dr. Hans Strikwerda onlangs zei: “De meeste scholen in Nederland zijn gesticht op initiatief van kerkgenootschappen, bedrijven, verenigingen en lokale gemeenschappen. Toch doet de Rijksoverheid vaak alsof we de scholen van haar in bruikleen hebben gekregen.”
Met andere woorden: alsof de grotere autonomie van scholen een ‘cadeautje’ is dat, in geval van verkeerd gebruik, weer even snel kan worden teruggevorderd.

Vanaf de eerste officiële signalen over de problemen bij Amarantis in februari 2012, hebben we als bestuur de tijd genomen om ons te verdiepen in achtergronden en oorzaken – en na te gaan welke lessen zijn te trekken uit deze ‘incidenten’. We hebben intensief van gedachten gewisseld met onze Raad van Advies, waarin eminente deskundigen zitting hebben (bestuurskundig, juridisch, accountancy) en expertise aanwezig is uit verschillende maatschappelijke sectoren.
We hebben ons verdiept in publicaties over (toepassing van de) Governance Codes (PO, HBO, MBO), Bestuur en Toezicht (w.o. de hoogleraren Minderman, Strikwerda, Mouwen en Goodijk), in de rapportage over BOOR, en gesproken met zowel politici als met bestuurders van instellingen die in ‘zwaar weer’ zijn gekomen.

Op basis van al deze bronnen en gesprekken hebben we 10 lessen getrokken, die we vervolgens opnieuw hebben besproken met onze leden. Ook uit die besprekingen zijn weer belangwekkende opmerkingen naar voren gekomen. Met deze publicatie willen we onze lessen met u delen. Lessen die betekenis hebben voor toezichthouders zelf, voor politici en beleidsambtenaren, en die ook voor andere betrokkenen de moeite waard kunnen zijn”.

Klik hier voor verder lezen van de Nieuwsbrief en de 10 lessen voor de toekomst, geschreven door Leden van de Raad van Advies van VTOI: https://beroepseer.nl

Les no 1 begint met een korte uiteenzetting over de “Voorgeschiedenis: van centrale sturing naar autonome onderwijsinstellingen”, ingeleid door een kritische noot van prof.dr. Hans Strikwerda: “Wat mij dwars zit, is dat in ‘Den Haag’ onvoldoende oog is voor de betekenis van goed onderwijs voor de kwaliteit van de samenleving: het probleemoplossend vermogen, het democratisch gehalte, economische groei, algemeen welbevinden”.
Les 2 en 3 zijn geschreven door Pim Breebaart, “Opleiden van de toezichthouder – sterkere rol t.o.v. de bestuurder”.

Website VTOI: www.vtoi.nl