De Inspectie van het Onderwijs presenteerde op het jaarlijkse congres De Staat van het Onderwijs in Utrecht op 11 april 2018 de bevindingen uit het gelijknamige rapport. Inspecteur-generaal Monique Vogelzang stelde tijdens de opening dat “de resultaten van het Nederlands onderwijs afglijden”, Ook zorgwekkend is de toenemende sociaal-economische segregatie, wat tot kansenongelijkheid leidt. Een urgente boodschap, maar er zijn volop kansen: “We kunnen de trend keren, als scholen hun autonome positie optimaal benutten en de overheid duidelijk is over verwachtingen”.

De prestaties van leerlingen zijn de afgelopen twintig jaar geleidelijk gedaald. Vooral toptalent komt onvoldoende tot wasdom. Reden tot zorg? Ja, vindt Monique Vogelzang. Want hoewel Nederlandse kinderen nog steeds tot de gelukkigste ter wereld behoren, blijft veel potentieel onbenut. Daarnaast neemt segregatie langs opleidingsniveau en inkomen in het onderwijs de laatste jaren verder toe. Die eilandvorming heeft gevolgen voor de maatschapelijke opdracht van het onderwijs.
Goed nieuws is dat we het tij gezamenlijk kunnen keren. Vogelzang benoemt drie kansen”: “Laten we ten eerste werken aan een gedeeld beeld van wat goed onderwijs is”. Een tweede opgave is het waarmaken van autonomie: verantwoordelijkheid nemen voor kwaliteitsverbetering. Tot slot wijst Vogelzang op de grootste opgave: de maatschappelijke opdracht bewaken. “Laten we samen vaart maken, zonder de verhoudingen verder op scherp te zetten. Wijs niet naar de ander, kijk eerst naar wat je zelf kunt doen”.

Geen grauwsluier over het onderwijs trekken

De ook op het congres aanwezige ministers van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW), Ingrid van Engelshoven en Arie Slob, namen het rapport in ontvangst. Van Engelshoven: “We moeten focus aanbrengen in wat we verwachten van het onderwijs. Nu is het programmaboekje enorm vol. Niemand overziet wat prioriteit heeft”.
Daarbij benadrukken de ministers dat er ruimte moet blijven voor scholen om eigen keuzes te maken. Slob: “Autonomie is zo’n groot goed, dat wil ik niet loslaten. Dat vraagt wel om verantwoordelijheid. Alle scholen moeten zich afvragen: halen wij wel het beste uit alle kinderen?”

Van Engelshoven: “Ik zie ook veel lichtpuntjes. Ons onderwijs is internationaal gezien nog steeds heel goed. Ook positief is dat segregatie langs etnische lijnen afneemt. Meer scholen hebben de basiskwaliteit op orde. Een tandje erbij zou mooi zijn, want basiskwaliteit mag nooit het eindpunt zijn”. De ministers nemen de scherpe teksten uit het rapport ter harte. Slob: “Laten we vooral ook de goede voorbeelden delen en geen grauwsluier over het onderwijs trekken”.

Leraren moeten hun autonomie terugpakken

Verschillende organisaties in het onderwijs hebben een eigen rapport ‘Staat van …’ gepubliceerd die tijdens het congres zijn overhandigd aan de ministers van OCW:
– De Staat van de ouder, van Ouders & Onderwijs dat voornamelijk gaat over de samenwerking tussen ouders en scholen.
– De Staat van de leraar, over de samenhang tussen het welbevinden van leraren, emoties en werkdruk. Het rapport is gemaakt door vier leraren, met medewerking van de Onderwijscoöperatie.
– De Staat van de samenwerkingsverbanden, met praktijkvoorbeelden van passend onderwijs.
– De Staat van het Nederlands onderwijs in het buitenland over het schooljaar 2017/2018 van de Stichting Nederlands Onderwijs in het Buitenland.

Onderdeel van het congres was de workshop Leraren moeten hun autonomie terugpakken. Hoge werkdruk en lage waardering spelen een prominente rol in de uitvoering van het leraarsberoep. Hebben leraren nog plezier in hun vak? Of spelen negatieve emoties een grote rol? Hoe hangt dit samen met burn-out klachten en het welzijn van leraren?
De vier redactieleden van De Staat van de leraar gaven een toelichting op hun onderzoekmethode en de bevindingen. Tot de aanbevelingen behoren interventies om burn-outklachten te voorkomen. Men Het is nodig zich te richten op de omgang met negatieve emoties van leraren. Een passende status van leraren en erkenning voor het werk dat zij doen is wenselijk, net als meer aandacht voor leraren die in hun klas veel zorg- en gedragsproblematiek van leerlingen ervaren.

Andere workshops hadden tot thema: Verder met burgerschapsonderwijs; Terugspeeltheater: improvisatietheater leidt tot verrassende inzichten; De weg naar inclusief onderwijs: Inclusie begint aan de wieg.
Op het gebied van burgerschap blijkt een kwaliteitsslag nodig. Om tot goed burgerschapsonderwijs te komen dient aan bepaalde randvoorwaarden te worden voldaan. Een heel belangrijke factor is het schoolklimaat met aandacht voor persoonlijke waarden.

Rapport De Staat van het Onderwijs 2018 | Onderwijsverslag over 2016/2017, Inspectie van het Onderwijs, 208 pagina’s, 11 april 2018: www.onderwijsinspectie.nl/rapport-de-staat-van-het-onderwijs

Rapporten van de verschillende onderwijsorganisaties: www.onderwijsinspectie.nl/onderwijsveld

Congres De Staat van het Onderwijs – 11 april 2018, Inspectie van het Onderwijs: www.onderwijsinspectie.nl/congres (Niet meer beschikbaar)