De oplossing voor beter onderwijs begint bij jezelf, op school

Jelmer Evers, leraar geschiedenis, vertelde op het Festival of Solutions van 24 april 2013 over zijn ervaringen als leraar vanaf het begin van zijn loopbaan. Hij gaf tevens goede raad over hoe het onderwijs van binnenuit te veranderen door gewoon zelf in de klas te beginnen

Op het mooie Festival of Solutions deed ik mijn verhaal. Ik heb het daarna ook nog in iets andere vorm opgeschreven voor Harriet Kollen en Rusz Bisecker Vacca op hun blog Vuur en Vlam. Die kun je hieronder ook vinden. De boodschap, leren en ook het leraarschap kun je niet los zien van de persoon, vanuit je eigen biografie. En de oplossing bestaat niet.
Alleen de oplossingen die je met leerlingen maakt, met je collega’s en uiteindelijk die we met elkaar maken om beter onderwijs te bewerkstelligen.

Ruimte om te leren zit allemaal in ons hoofd. Ruimte maak je en neem je. Creëer je ook door een pedagogisch klimaat. Onder de juiste omstandigheden komt talent tot bloei en voor mij komt dat op dit moment samen op UniC. Stel je een klaslokaal voor in Zuid-Afrika. Pretoria, Mamelodi High. Midden in een township. Veel armoede, geweld, aids. Maar tegelijkertijd gaat het gewone leven ook door en kom je enorm veel levensvreugde tegen. En een fantastische veerkracht bij de kinderen (en bij volwassenen).

Dit was dus een van mijn eerste leservaringen. Een klas van 40 leerlingen, kinderen die gebrekkig Engels spraken, een krijtje met een blackboard en geschiedenisboeken uit de Apartheid. Ga er maar aan staan. Ze konden enorm goed dingen uit hun hoofd leren: getraind en gedrild waren ze. En oh ja ik moest ze ook nog iets over Bismarck leren. Middenin een Township in de 21e eeuw over de IJzeren Kanselier, terwijl ze hun eigen stad nauwelijks kenden.
Ik was daar redelijk op mezelf aangewezen. Ik zat er met twee medestudenten en we hadden af en toe contact met de Universiteit van Pretoria. Mijn begeleider Mapule vond het fijn dat ze iets meer tijd had voor haar andere klassen. En terecht, wat werkten die docenten hard. Maar goed, ik was onder deze moeilijke omstandigheden eigen baas en kon samen met mijn collega’s veel sparren over het lesgeven.

Achteraf waren het de ideale omstandigheden om te leren. Ik heb er twee hele belangrijke lessen uit getrokken: kinderen en mensen zijn tot de meest prachtige dingen in staat, onder hele moeilijke omstandigheden. Ten tweede, leren is veel meer dan formele kennisoverdracht.  Ik was betrokken, leerde al doende, samen, van theorie en had tegelijkertijd ook een vangnet van een instelling. De perfecte combinatie van informeel en formeel leren. Achteraf, want het besef kwam pas met de tijd, is het een van de beste lessen die ik ooit heb gehad.

En dan? Dan ga je lesgeven in Nederland en dan kom je ineens in een keurslijf en werk je onder enorme werkdruk. Ik dacht: is dit het nou? Maar ja, lesgeven en werken met kinderen is zo leuk om te doen. In Zuid-Afrika is het vuur ontstoken en niet meer gedoofd. De school waar ik na een jaar ging werken gaf me ook alle vrijheid om het tweetalig curriculum in te richten, en die ruimte nam ik ook. Maar wat blijft de werkelijkheid weerbarstig door alle regels, collega’s, tijd en faciliteiten die er niet zijn. Ik had meer ruimte nodig.

Op een gegeven moment besloten mijn vrouw en ik om in het buitenland te gaan lesgeven. We waren aangenomen op een internationale school in Dubai. Maar juist op dat moment sloeg de crisis keihard toe, niet al te ver voor ons vertrek werd ons contract ineens verscheurd. En dan sta je ineens op een tweesprong. Ik kon teruggaan naar mijn oude school, stoppen met onderwijs, maar ik zag ook een advertentie voor een docent geschiedenis op UniC. Een school waar ik al veel over had gehoord en gelezen. Soms zijn er van die dingen die zo moeten zijn. Toeval bestaat niet en reageren op die advertentie was de beste beslissing die ik als docent heb gedaan. Het vuur laaide opnieuw op.

Waarom? Omdat we elkaar nodig hadden. UniC had mijn inhoudelijke expertise, niveau en enthousiasme nodig. En ik had de aandacht voor persoonlijke ontwikkeling nodig. De pedagogische kant. Wie ben ik? Wat wil ik? Wat kan ik? Daar gaat het echt om op UniC. Dat zijn vragen die mij als persoon ook nog dagelijks bezig houden. Wat ik daar vanaf het begin meemaakte was aandacht voor wie je bent, het kind, de persoon. Collega’s en leerlingen hebben me zoveel geleerd over persoonlijke ontwikkeling. Op UniC kwam ik voor het eerst meer een leergemeenschap tegen.

Tycho, inmiddels een oud-leerling, is daar een goed voorbeeld van. Tycho is een vrije geest die letterlijk bij Dave onze directeur naar binnen gleed, viool speelde op het dak, en bellen blies op school als statement. Mooie lange gesprekken over geschiedenis, onderwijs en inspiratie. Hij zei tegen mij “ga al die dingen doen” “neem die ruimte” Die nam hij zelf ook. Je moet stukken gaan schrijven, de politiek opzoeken, “Bellen blazen” En Tycho is maar een van vele voorbeelden. Juist door het gesprek ontstaat energie, inspiratie, reflectie, ruimte en lef. Voor mij een voorwaarde om te leren.

Bijvoorbeeld om veel te gaan experimenteren. Flipping the Classroom gaat voor mij bijvoorbeeld om keuzes, uitdagen en verantwoordelijkheid.  Keuzes binnen het curriculum, uitdaging om een niveau hoger te kiezen, of buiten bestaande paden te treden. En leren om verantwoordelijkheid te nemen. Flipping the Classroom maakt dat allemaal mogelijk, maar kan nog veel verder gaan. Het is een ontdekkingsreis voor zowel de leerling als de leraar. Maar bovenal is ruimte persoonlijk, dus haal er uit wat erin zit. Daar zit het vuur.

Er is dus veel ruimte heb ik gemerkt, maar tegelijkertijd werkt “het systeem” benauwend en er zitten onbegrijpelijke grenzen aan. Nog meer toetsen, te weinig tijd, te weinig ruimte voor diversiteit. Vernieuwing is al te vaak teruggezogen naar de middelmaat, er is te veel eenheidsworst in Nederland. Maar ook binnen het systeem kun je ruimte creëren. Als we allemaal onze mond houden gebeurt er niets. Elk gesprek, brief, blog, artikel, voorbeeld telt. Ook voor onze leerlingen, democratie bestaat namelijk bij de gratie van zijn burgers. Als wij het niet doen wat kunnen we dan van onze kinderen verwachten?

En nu? Waar gaan we heen na het Festival of Solutions? Niet naar een nieuw dogma in ieder geval. Er bestaat een hele brede schaal van structuur tot veel vrijheid en iedereen moet de keuze hebben om daarin te kiezen. We hebben geen revolutie nodig, maar evolutie. Een schaalbare oplossing kan alleen worden gevonden op het niveau van leerling , leraar en ouder. Er kan veel meer dan we denken, begin klein en doe het gewoon, binnen je school. En laat het weten, spreek je uit.

Het mooiste moment op het Festival was voor mij dat Sjoerd en Sebastiaan, twee UniC-leerlingen, na afloop naar me toe kwamen en zeiden dat ze mijn verhaal inspirerend vonden. Ze willen meedoen en meedenken. Daar begint het dus. Een klein vonkje wordt een groot vuur. Uiteindelijk komt dan die beweging ook in het systeem. Maar het verschil dat je maakt bij één kind is al onbetaalbaar.

Jelmer Evers is Voortrekker van Beroepseer. Zie: https://beroepseer.nl
Website Jelmer Evers: http://www.jelmerevers.nl/ (Website is opgeheven)