Het Academisch Manifest – Van een bezette naar een publieke universiteit

In het decembernummer 2013 van Krisis, tijdschrift voor actuele filosofie, staat een nieuw 21 pagina’s tellend manifest gepubliceerd: Het Academisch Manifest – Van een bezette naar een publieke universiteit. Het is een door Willem Halffman en Hans Radder geschreven pittig, politiek manifest over wat er mis is met de universiteiten en wat er moet veranderen.
Willem Halfman is wetenschapsonderzoeker aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hans Radder is hoogleraar filosofie van wetenschap en technologie aan de Vrije Universiteit van Amsterdam en voorman van het in november 2013 door 25 wetenschappers opgerichte Platform Hervorming Nederlandse Universiteiten.^*)

De universiteit is bezet door de veelkoppige wolf van het Management

Ze beginnen met te schrijven dat… “de universiteit bezet is – niet (zoals in 1969) door inspraak eisende studenten, maar dit keer door de veelkoppige wolf van het Management. Die heeft de academie gekoloniseerd met een huurlingenleger van professionele bestuurders, gewapend met spreadsheets, outputindicatoren en auditprocedures, onder luidkeelse begeleiding van de Efficiëntie- & Excellentiemars. Het Management heeft daarbij de academicus tot interne vijand uitgeroepen: hij moet voortdurend worden gewantrouwd, getest en gecontroleerd, onder de permanente dreiging van reorganisatie, opheffing en ontslag. De wetenschappers laten zich daarbij gedwee tegen elkaar uitspelen, als angstige, makke schapen, die enkel hopen zelf nog de dans te ontspringen door hun buurman op het cruciale moment een slag voor te zijn. Om controle te houden, zet de wolf de meest absurde middelen in, zoals geldverslindende hele en halve fusies, steeds verfijndere en dus kostbare verantwoordingssystemen en peperdure prestigeprojecten.

De verovering lijkt te werken en de export van kennis uit de nieuwe kolonie kan steeds verder worden opgevoerd, maar in de binnenlanden etteren de problemen. Zo wijzen alle opgepoetste indicatoren voortdurend naar de sterren, maar zakt op de werkvloer de stemming gestaag verder weg. Bij de wolf stroomt de champagne na elk nieuw doelpunt in de Shanghaicompetitie, terwijl de universitaire schapen zich wanhopig ziek werken en de kwaliteit van de kennisplantages begint te wankelen, zoals betoogd in een groot aantal uitvoerige en grondige analyses.
Daarnaast proberen de schapen via een schier eindeloze stroom van opiniestukken, klaagzangen, brandbrieven en smeekbedes de absurde misstanden van de bezetting onder de aandacht te brengen van de wolf, die ze allemaal reduceert tot incidenten, afdoet als onvermijdelijke neveneffecten, of ze eenvoudigweg negeert.

We zetten zes cruciale processen en hun uitwassen nog even op een rijtje om te laten zien dat het om veel meer dan incidenten gaat.
Onze beschrijving geldt in de eerste plaats de Nederlandse universiteit, waar de bezetting door het management nog niet zo ver gaat als in Groot Brittannië, maar waar deze inmiddels wel een krachtig continentaal bruggenhoofd heeft gevestigd.

1. Het meetbaar en vergelijkbaar maken met het oog op ‘accountability’
2. Uit naam van ‘kwaliteit’ wordt permanente concurrentie aangewakkerd
3. De belofte van grotere ‘efficiëntie’
4. De aanbidding der excellentie: iedereen in de top!
5. Inhoudsloos procesmanagement
6. De belofte van economische redding

Onze generatie heeft de wolf binnengelaten. We wilden een universiteit die meer op de maatschappij was betrokken — via de wetenschapswinkel de ivoren toren uit — maar we kregen een universiteit die de maatschappij tot het bedrijfsleven heeft gereduceerd. We wilden verantwoordingsinstrumenten die slapende hoogleraren en uitgebluste collega’s tot de orde zouden roepen. Maar intussen hebben deze instrumenten hoofdzakelijk reële effecten op de jongere onderzoekers met hun tijdelijke aanstellingen.

Het alternatief: de publieke universiteit

Een alternatief voor de huidige managersuniversiteit is de publieke universiteit die zich richt op het algemeen belang – en op de bedachtzame deliberatie over wat dat algemeen belang inhoudt. Dat betekent geen reductie tot ‘toegepaste wetenschap’. Ook fundamenteel onderzoek (niet te verwarren met autonome wetenschap, want wetenschap is nooit autonoom geweest) is van eminent maatschappelijk belang. De resultaten ervan vormen een broodnodige bron waaruit we kunnen putten wanneer de toekomst heel anders blijkt te zijn dan onze korte-termijn extrapolaties suggereerden.
Als universiteiten zoeken we een nieuwe maatschappelijke samenwerking waarin we (wereld)burgers en hun organisaties onze kennis aanbieden, ook als ze geen cent hebben. We zijn niet het begin van de productielijn van een winstgevende gadgetbakkerij, maar een ‘commons’, een kennismeent: een gedeelde, organisch groeiende tuin van weten en wijsheid, waaruit ieder naar behoefte mag leren en waaraan ieder mag bijdragen.

Concrete voorstellen om dit model te realiseren: een provocatieve voorzet.

1. Van hiërarchie naar zeggenschap
2. Bestuur als facilitaire dienst
3. Grenzen aan verspillende controlesystemen
4. Verbod op fusies
5. Einde van het eigen-universiteit-eerst beleid
6. Geen verkwistende concurrentie tussen universiteiten
7. Universitair reclameverbod
8. Universiteitsbladen voor publiek debat, niet voor bedrijfs-PR
9. Terugkeer van de gedetailleerde jaarverslagen
10. Geen vastgoedspeculatie en afschaffing van holdings
11. De hele academische staf geeft college
12. Gratis leren
13. Bovengrens aan de studentenpopulatie
14. Afscheiding van uitsluitend beroepsgerichte opleidingen
15. Schrap ‘productiviteit’ als beoordelingscriterium voor onderzoek
16. Invoeren van het sabbatsjaar
17. Afschaffing van matching
18. Geen directe relaties tussen inhoudelijke beoordeling en financiële beloning
19. Maatschappelijke inspraak in plaats van commerciële controle
20. Ondersteuning van de kennismeent

Elf voorbeelden om weerstand te bieden

Alleen breed gedragen, collectief verzet kan een luisterend oor afdwingen. Alleen door de angst van ons af te schudden kunnen we gezamenlijk en op gelijke voet nadenken over de toekomst van de universiteiten.
Wat kunnen we doen? Laten we proberen te leren van de vele anderen die geleefd hebben (of nog leven) onder een bezetting, en kijken welke vruchtbare en minder vruchtbare strategieën zij hebben ontwikkeld.

Hier zijn elf voorbeelden van acties waarmee emancipatorische bewegingen geprobeerd hebben de bezetter van zich af te schudden.

1. Vertrekken naar het buitenland
2. Juridische actie,
3. De stiptheidsactie om bureaucratische absurditeit aan de kaak te stellen,
4. Sabotage,
5. De collectieve weigering,
6. Solidare vakbonden vormen
7. Massale demonstratie
8. Tegen-indicatoren (counter-measures)
9. De staking
10. De tegenbezetting
11. Parlementair-politieke actie

Het zal duidelijk zijn dat de weg lang is, zelfs zonder einde. Tegelijk is duidelijk dat de nood aan collectieve weerstand hoog is, want aan argumenten en manifesten heeft het Management lak. Er is maar één conclusie mogelijk: Werknemers aller universiteiten, verenigt u!”

Klik hier voor downloaden van Het Academisch Manifest – Van een bezette naar een publieke universiteit, door Willem Halffman en Hans Radder, verschenen in Krisis no 3, december 2013: https://beroepseer.nl

Website van tijdschrift Krisis: http://archive.krisis.eu

^*) Steun het Platform Hervorming Nederlandse Universiteiten op website http://platform-hnu.nl