Zouden professionals als advocaten en tandartsen toelaten dat anderen hun vertellen hoe ze hun werk moeten doen? Waarom doen leraren dat dan wel? vraagt Frank Weijers in zijn artikel Echte ondernemers worden geen leraar: “Zouden professionals als advocaten en tandartsen toelaten dat anderen hun vertellen hoe ze hun werk moeten doen? Waarom doen leraren dat dan wel? Een school vormt geen maatschap van leraren, die gezamenlijk bepalen welke ondersteuning (zoals een secretaresse,
een conciërge, administratief medewerkers en een bureaumanager) ze willen inhuren zodat ze zich optimaal kunnen concentreren op hun werk als leraar. Scholen zijn precies ‘andersom’ georganiseerd: niet de professionals, maar de managers voeren de boventoon. Je ziet het in de organisatieplaatjes: bovenin staat de rector of directeur, daaronder hangen conrectoren, teamleiders en afdelingsleiders en pas helemaal onderaan komen we de leraren tegen.

Ondergeschikten

Leraren solliciteren op een baan bij een school. Daarmee zijn de hiërarchische lijnen helder: de leraren zijn de ondergeschikten, de directeuren, rectoren, adjuncten en teamleiders hun bazen die het beleid bepalen en functionerings- en beoordelingsgesprekken met hen voeren. En aan het begin van ieder schooljaar krijgen ze een takenformulier waarop in detail staat aangegeven wat ze moeten gaan doen. Zolang leraren zich gedragen als werknemers in loondienst met een aantal taken, zullen schoolleiders hen niet als professionals behandelen. En omgekeerd zullen leraren zich niet als professionals gaan gedragen, zolang schoolleiders hen benaderen als werknemers in loondienst met een aantal taken.

Schoolleiders voelen zich verantwoordelijk voor de kwaliteit van het onderwijs, terwijl ze daar voor hun gevoel onvoldoende invloed op hebben. ‘Daar krijg ik nou eenmaal schaal 15 voor’, verzuchten ze tegen hun partner. En zo neigen ze zich ook te gaan gedragen tegenover de leraren op school: ‘Ik ben hier eindverantwoordelijk, dus ik zal er alles aan doen om te zorgen dat jullie zo goed mogelijk presteren.’ Dat ‘alles’ is synoniem voor ‘nog meer sturen’. Daar zitten leraren niet op te wachten. De sfeer op school wordt er niet beter door, wat ook – en in het verlengde hiervan – geldt voor de kwaliteit van het onderwijs.

Maatschap

Stel dat een aantal leraren besluit om zich in een maatschap te verenigen en een eigen school te starten. Dan zijn ze niet langer werknemers in loondienst met een takenpakket, maar ondernemende professionals die zelf, samen met hun collega’s, leiding geven aan hun school. De managers die worden ingehuurd zijn niet hun bazen, maar ze zijn bij de maatschap in dienst om leraren allerlei regelwerk te besparen. Zodat die zich voluit kunnen richten op het werk dat ze graag en goed doen. Eindelijk kun je voluit over je professionele ruimte beschikken. Je hebt niet langer directieleden boven je die menen het beter te weten en je van alles willen laten doen waar je geen zin in hebt en/of waarvan je de zin niet inziet.
Aangezien ouders en leerlingen vrij zijn in hun schoolkeuze zullen de leraren in de maatschap er, gedreven door een gezamenlijke ambitie, alles aan doen om er de allerbeste school van te maken. Want zo zijn professionals: ze doen hun werk graag heel goed, en met veel plezier, mits hun daartoe de ruimte wordt gelaten”.

Wat er bij zo’n maatschap komt kijken en welke risico’s vermeden kunnen worden, lees het hele artikel van Weijers: Echte ondernemers worden geen leraar, gepubliceerd in Van Twaalf tot achttien, september 2013, te lezen op site Spelen met ruimte: www.spelenmetruimte.nl

Frank Weijers heeft ruim dertig jaar ervaring in het onderwijs als adviseur, opleider, coach en (interim-)leidinggevende. Hij is als opleider verbonden aan de Master of Educational Management van de NSO (Nederlandse School voor Onderwijsmanagement).

U P D A T E

Op 22 maart 2014 is er een eerste bijeenkomst voor geïnteresseerden in een lerarenmaatschap. De bijeenkomst is  bestemd voor leraren met een onderwijsbevoegdheid. Zie: https://beroepseer.nl

Lees ook: Leraarschap is eigenaarschap, Advies aan de Minister van Onderwijs over “de positie van de onderwijsprofessional bij de nieuwe bestuurlijke verhoudingen”. De kernvraag van dit advies is: hoe kunnen de ruimte en de positie van de professional binnen het onderwijs organisatorisch beter gestalte krijgen en wat zijn organisatorisch-bestuurlijk gezien bevorderende dan wel belemmerende factoren voor het realiseren van een brede professionaliteit?
Leraarschap is eigenaarschap, door Onderwijsraad, september 2007: https://beroepseer.nl/wp-content/uploads/2013/10/leraarschap_is_eigenaarschap.pdf