Bestuurderseed onderwijs moet bijdragen aan cultuuromslag

Minister van Onderwijs Bussemaker (PvdA) ziet wel wat in de suggestie om bestuurders in het onderwijs voortaan een eed te laten afleggen. Het idee is afkomstig van de commissie Halsema die onderzoek deed in de kwestie Amarantis. De hoogleraren Ed Vosselman en Rienk Goodijk, gespecialiseerd in governancevraagstukken, zien zo’n eed vooral als een moreel appèl.
Volgens de minister kan door een eedaflegging worden benadrukt dat bestuurders een voorbeeldfunctie hebben te vervullen. De commissie-Halsema kwam met de suggestie van de eed na onderzoek naar bestuurlijke misstanden bij Amarantis. Het onderzoek wees uit dat weliswaar de wet niet was overtreden, maar dat er op het bestuurlijk gedrag een hoop viel aan te merken.

Hoewel Vosselman en Goodijk beiden de symbolische betekenis van een eedaflegging onderschrijven, verschillen ze in hun enthousiasme. Vosselman, onder meer verbonden aan het Zijlstra Center van de Vrije Universiteit, is ronduit een voorstander van de eed: “Het vrije marktdenken is veel te ver doorgedrongen in de publieke sector. Dat zie je aan het systeem van incentives uit de private sector om prestaties te belonen, dat is nu in tal van maatschappelijke organisaties heel gewoon”.

Dienstbaar opstellen
Vosselman is van mening dat het besef moet terugkeren dat bestuurders in de publieke sector zich dienstbaar dienen op te stellen: “Door plechtig een eed af te leggen benadruk je dat nog eens. De betrokken bestuurder is er zich dan van bewust dat het niet gaat om een hoge beloning. De motivatie moet niet langer extrinsiek gestimuleerd worden, maar intrinsiek”.
Ook Goodijk vindt het op zichzelf een goede zaak om bestuurders aan te spreken op hun publieke verantwoordelijkheid. Maar hij heeft bedenkingen bij een aparte eed voor onderwijsbestuurders. Waarom bestuurders in andere sectoren dan niet zoals de zorg en de woningcorporaties; waar ligt de grens? En waarom niet ook de toezichthouders? Of wellicht de professionals in de organisatie?

De rechter oordeelde in de Maasstadziekenhuiskwestie dat de verantwoordelijkheid voor de dienstverlening ook deels bij professionals ligt. Dit onderwerp komt ook meer en meer op de agenda: “Je kunt de governance van een (semi)publieke organisatie nooit goed regelen zonder betrokkenheid van verantwoordelijke professionals”.
Een eed heeft ook juridisch een betrekkelijke waarde, zegt Goodijk: “Het lijkt me veel beter dat de raad van toezicht als werkgever hierbij een nadrukkelijker rol krijgt. De raad kan bestuurders bij benoemingen wijzen op en confronteren met hun publieke verantwoordelijkheid en hen er tijdens functioneringsgesprekken op aanspreken. Dat is effectiever dan een eed”.

Rotte appels
Vosselman hecht meer betekenis aan de eed. Hij wijst op de beëdiging van de kabinetsleden: “Ik vond het geweldig om te zien hoe de bewindslieden ten overstaan van de koningin hun eed hebben afgelegd. Daarmee spreken ze uit dat zich helemaal dienstbaar opstellen”.

Niettemin is ook Vosselman er zich terdege van bewust dat met een invoering van de eed nieuwe incidenten niet te voorkomen zijn: “In elke sector heb je nou eenmaal rotte appels.
Die mensen trekken zich als het erop aankomt niets aan van het feit dat ze een eed hebben afgelegd. Maar die eedaflegging is wel een belangrijk signaal. Een moreel appèl: dit zijn de waarden die er toe doen. Hopelijk krijgen we een andere mentaliteit”.

Daar is het ook Bussemaker vooral om te doen. Ze hoopt dat de eed bijdraagt aan een cultuuromslag, waarbij bestuurders zich richten op het algemeen belang en niet op het eigenbelang. Bij de presentatie van het rapport Halsema merkte Bussemaker op dat het mis is als bestuurders in het onderwijs zich ‘CEO’ (chief executive officer – de hoogste baas) noemen en hun kantoor aanduiden als ‘executive floor’.

Hoogleraren over idee minister: Bestuurderseed is vooral moreel appèl, Besturenraad, Centrum voor christelijk onderwijs, 27 februari 2013 ( Site is opgeheven. Nieuwe naam is Verus – Vereniging voor katholiek en christelijk onderwijs: www.verus.nl)