Almaar meer toetsen op school, hoe komen we ervan af?

Vanaf schooljaar 2015-2016 krijgen leerlingen in het voortgezet onderwijs aan het eind van de onderbouw een diagnostische toets om te kijken hoe ze ervoor staan. Dat berichtte Mijke Hurx op 24 juni 2013 op BNR Radio. Staatssecretaris Dekker heeft het wetsvoorstel hiervoor naar de Tweede Kamer gestuurd. De diagnostische toets concentreert zich met name op Nederlands, Engels en wiskunde/rekenen, omdat die vakken een belangrijke rol spelen in het succesvol volgen van andere vakken in het voortgezet onderwijs en het vervolgonderwijs.
De toets, gebaseerd op landelijk vastgestelde tussendoelen, moet er onder meer aan bijdragen dat talent beter wordt gezien. Als Nederland tot de wereldwijde top-5 van kenniseconomieën wil behoren, hebben we deze groep excellerende leerlingen nodig, zei hoofdinspecteur Annette Roeters van de Onderwijsinspectie eerder op BNR. “En ze hebben er zelf ook recht op; zij kunnen meer, dus het is belangrijk dat zij het juiste aanbod krijgen”. Volgens Roeters is de toplaag teveel ondergesneeuwd in de extra aandacht voor zwakke scholen.

Terwijl er steeds meer toetsen ingevoerd worden, niet alleen in het Nederlandse onderwijs maar wereldwijd, gaan er ook steeds meer stemmen op de “toetsengekte” een halt toe re roepen. In juni 2013 verscheen er in de V.S. een speciaal aan dit onderwerp gewijde bundel met essays waarin het falen van toetsen en beoordelingen, alsmede de mogelijkheden van onderwijs zonder toetsenlast, aan de orde komen. In De-Testing and De-Grading Schools: Authentic Alternatives to Accountability and Standardization wordt o.a. geconstateerd dat het onderwijs zich heeft overgeleverd aan toetsen en meten, ondanks decennia van onderzoek, theorieën en filosofieën die de funeste gevolgen ervan hebben aangetoond. De doeleinden van onderwijs, opleiden tot onafhankelijke, zelfstandig denkende mensen en steunen van democratische beginselen, raken steeds meer op de achtergrond.

Het onderwaarderen en negeren van intrinsiek waardevolle schoolprestaties

De inleiding van het boek is geschreven door Alfie Kohn, auteur van boeken als No Contest, Punished by Rewards, Unconditional Parenting en No Grades, No Homework = Better Learning. Times Magazine noemt hem Amerika’s “meest uitgesproken criticus van de onderwijsfixatie op toetsen en cijfers”.
Kohn beweert dat toetsen en beoordelen niet veel zegt over de creativiteit van studenten, hun nieuwsgierigheid, geluk, succesvolle loopbaan, of andere dingen: “Ons onderwijsstelsel met zijn toetsen en prestatiebeoordeling is gericht op kwantificeren, controleren en concurreren, net zoals onze cultuur daarop is gericht. Kwantificeren is je uitspreken in getallen. Dat is geen probleem als een vraag betrekking heeft op tellen: ‘Hoe groot zijn de klaslokalen van basisscholen, en die van middelbare scholen?’ Het wordt wel een probleem bij andere vragen als: ‘Hoe weten wij of dat een goede leraar is?'”
Kohn citeert Edmond G.A. Holmes, hoofdinspecteur van het basisonderwijs in Groot-Brittannië die ruim honderd jaar geleden heeft opgemerkt: “Zoals we ertoe neigen schoolprestaties te waarderen in termen van meetbaarheid, zo neigen we ertoe díe prestaties te onderwaarderen en uiteindelijk te negeren die intrinsiek te waardevol zijn om te worden gemeten”.

In zijn boek Trust in Numbers (1996), wijst historicus Theodore Porter erop dat kwantificeren al langere tijd speciale aantrekkingskracht uitoefent op Amerikanen: “Het systematische gebruik van IQ testen, opiniepeilingen … zelfs van kosten-baten analyses om openbare scholen te beoordelen – en dat alles in de naam van onpersoonlijke objectiviteit – zijn karakteristieke voortbrengselen van … de Amerikaanse cultuur.

Of dat meer geldt in het onderwijs dan op andere terreinen “weet ik niet”, aldus Kohn, maar volgens hem is het tamelijk verontrustend als we veronderstellen dat we de fase waarin kinderen de dingen beginnen te begrijpen moeten gaan meten. En die veronderstelling openbaart zich niet alleen via de alomtegenwoordige toetsen en beoordelingen, maar ook via recenter ontwikkelingen, zoals rubrics*) die ertoe leiden dat standaardisering via de achterdeur wordt binnengesmokkeld.
Toetsen zijn niet alleen onnodig, maar hebben ook geen nut, omdat ze alleen aangeven hoeveel makkelijk te vergeten feiten in het korte termijn-geheugen geperst kunnen worden en hoe vaardig studenten zijn in de kunst van het toetsen maken.

Leraar Steven Wolk uit Illinois heeft het zo gezegd: “In de echte wereld van onderwijs zijn toetsen en rapporten niet van betekenis om de ontwikkeling van iemand te volgen. Ze dienen alleen maar voor het gemak in een schoolsysteem dat gebaseerd is op massaproductie… Ik beoordeel mijn studenten door naar hun werk te kijken, door met hen te praten en door af en toe informeel te observeren. Ik heb geen beoordeling nodig buiten mijn eigen waarnemingen en het werk van de student, dat genoeg laat zien over hoe ze denken, hoe ze zich ontwikkelen, over hun kennis en de mate waarin zij de stof tot zich hebben genomen”.

We laten ons verleiden door de sirene van onpersoonlijkheid en objectiviteit

Maar, waarom willen we zo graag toetsen en waardering in cijfers uitdrukken, ook als we vinden dat het schade oplevert? Een mogelijk antwoord is volgens Kohn: uit gewoonte. We worden aangetrokken tot kwantificeren omdat we ons laten verleiden door de sirene van objectiviteit. Andere antwoorden zijn: uit gebrek aan bekendheid met alternatieven en simpelweg uit gemakzucht.
Maar er is nog een andere verklaring. In tegenstelling tot authentiekere manieren van beoordelen van vorderingen van studenten, zijn toetsen en cijfers aantrekkelijk voor mensen die de controle zoeken. Als je niet weet hoe je moet omgaan met je leerlingen om hun intellectuele nieuwsgierigheid te activeren en hun te overtuigen mee te doen, kun je ze gewoon dwingen te doen wat je zegt. Op tijd komen, gaan zitten, rustig zijn, opschrijven wat er gezegd wordt, die pagina´s lezen of die oefening maken in een tempo dat jij bepaalt. Niet meewerken heeft tot gevolg dat de studenten de toetsen niet goed maken met een lager cijfer tot gevolg.

In het in 2009 in de V.S. ingevoerde ambitieuze onderwijsprogramma Race to the top verplichten federale onderwijsambtenaren scholen in het hele land gestandaardiseerde schoolprogramma’s in te voeren. Daarmee wordt de leraren hun professionaliteit afgenomen, ze zijn gedwongen de voorgeschreven leerstof in de klas te behandelen. Staandaardtoetsen dienen als controlemechanisme. Ze leiden tot vervlakking van het onderwijs, tot een ding dat gemeten kan worden en dwingen mensen tot meedoen, of ze nu willen of niet.
Maar er is nog een effect, en dat is het aanmoedigen tot competitie. Onderwijstoetsen, en ook andere toetsen, zijn uitgevonden om mensen te sorteren en te rangschikken, niet om ze te waarderen. Het ging er niet om te weten te komen hoe de makers van toetsen ervoor stonden om ze vooruit te helpen, maar om te bepalen wie beter was dan wie en, praktisch gesproken, wie van hen geselecteerd kon worden en wie kon achterblijven.

Het trouw blijven aan kwantificering, controle en competitie is een probleem dat niet beperkt blijft tot wat getoetst wordt. De problemen zijn veel dieper. Om uit de toetsfixatie te komen, aldus Kohn, is het nodig vragen te stellen over de huidige stand van zaken en de confrontatie aan te gaan. Er zijn genoeg andere methoden om de prestaties van studenten te beoordelen.

Noot
*) Rubrics – rubrieken – is een evaluatie-instrument, ontwikkeld door Bernie Dodge, geestelijk vader van webquest, een “digitale leeromgeving” waarin leerlingen zelfstandig met opdrachten aan de slag gaan.

Referenties

De-Testing and De-Grading Schools: Authentic Alternatives to Accountability and Standardization, Joe Bower and P. L. Thomas, editors (Peter Lang Publishing, 2013). Zie website van Joe Bower For the love of learning: http://joe-bower.blogspot.com/

The Roots of Grades-and-Tests, inleiding tot De-Testing and De-Grading Schools, door Alfie Kohn. Zie website van Alfie Kohn: www.alfiekohn.org/article/roots-grades-tests/

Trust in numbers, The Pursuit of Objectivity in Science and Public Life, door Theodore M. Porter (1996)

Nederlands onderwijs moet scoren met extra toets, door Mijke Hurx, BNR Radio, 24 juni 2013: www.bnr.nl/nieuws/10116322/nederlands-onderwijs-moet-scoren-met-extra-toets