Model van nieuwe toekomst voor arbeid en terugkeer van waarden vakmanschap

Laetitia Vitaud schrijft over de toekomst van arbeid; ze heeft een interessant model ontwikkeld. In feite wil ze arbeid opnieuw uitvinden en pleit ze voor waardering van vakkundigheid en ambachtelijkheid van het beroep en van zelfstandigen.
Vitaud studeerde af in het vak cultuur- en kunstmanagement aan de École des hautes études commerciales de Paris (HEC Paris) en slaagde in 2006 aan de Sorbonne voor het veeleisende examen Agrégation d’anglais waarmee men kan lesgeven in het openbaar onderwijs in Frankrijk. Haar specialisatie is de Amerikaanse cultuur en beschaving.
Vitaud is sinds januari 2019 hoofdredacteur van HR media van Welcome to the Jungle, een in 2015 opgerichte organisatie voor media en technologie. Doel is het menselijker maken van werk. De organisatie zoekt naar antwoorden op de stijgende behoefte aan zingeving van werk en voldoening van professionals. https://solutions.welcometothejungle.com/en/about

Vitaud publiceerde in september 2019 haar nieuwe boek, in het Frans: Du labeur à l’ouvrage. L’artisanat est le futur du travail. Vertaald: ‘Van zware arbeid naar werk. Ambachtelijk werk is de toekomst’. In het Engels zou ze haar boek noemen Future of work: Unbundling and craftsmanship, schrijft ze op de site van Medium in een artikel over haar boek dat gaat over de toekomst van arbeid, ontbundeling, zelfstandige beroepen en vakmanschap.

Het ‘oude’ contract is weg

We bevinden ons momenteel in een overgangstijd, van het industriële tijdperk naar een tijd van waardering voor vakmanschap en werk met meer vrijheid en meer zingeving. Sommige mensen bijvoorbeeld willen betekenisvol werk door anderen te helpen. In een massa-economie, zoals die van de afgelopen tijd, bestond elke baan uit een bundel met loon en voorzieningen zoals een gezondheidszorgverzekering, een pensioen, aantoonbare kredietwaardigheid, vakantiegeld, een brugpensioenregeling, hulp bij huisvesting, en onderhandelingsmacht via de vakbond.
Het werk was niet direct zinvol of interessant, maar men had wel zekerheid, daar zorgden de gemaakte afspraken voor. De prijs die men soms betaalde was vervreemding van het werk.

De laatste veertig jaar zijn banen geleidelijk aan ontbundeld. Door globalisering, ont-industrialisering, de opkomst van automatisering en de terugloop van vakbondsleden, worden banen steeds minder gekoppeld aan traditionele voorzieningen van het industriële tijdperk. De hoogte van het loon is gedaald. Door financialisering van de economie zijn bedrijven opgehouden met het bieden van de nodige zekerheid aan werknemers. Het oude ‘contract’ is er niet meer.

In veel opzichten lijken de huidige witte boorden-banen en banen in de dienstverlende sector op de banen van het industriële tijdperk waar taakverdeling en bureaucratie nog grotendeels bepalen hoe het werk wordt georganiseerd. Maar werknemers krijgen nu te maken met de mogelijkheid van werkloosheid, afnemende mobiliteit en gebrek aan sociale bescherming. Banen gaan niet meer gepaard met de belofte van opwaartse mobiliteit.

Diepgaande veranderingen

Een toenemend aantal outsiders, nieuwe toetreders tot de arbeidsmarkt, heeft niet de kans op aantoonbare kredietwaardigheid. Zij hebben meer moeite met huisvesting in de dichtbevolkte steden. Geografische ongelijkheid verergert het probleem nog meer. Banen concentreren zich steeds meer in bepaalde steden en gebieden, terwijl andere regio’s leeglopen en verarmen.
Op deze manier brengt ontbundeling diepgaande veranderingen teweeg. Er ontstaan nieuwe soorten bedrijven. De organisatie van werk en van instellingen wordt anders. Er komt een ander soort sociale veiligheid, onderwijs en een andere soort gezondheidszorg. Werk dat we kennen gaat drastisch, en in hoog tempo veranderen.

Het einde van loyaliteit en de gevolgen voor personeelsbeleid

De meeste banen bieden in de huidige tijd geen zekerheid meer. In Frankrijk zijn bijna alle nieuwe banen gebaseerd op korte termijncontracten en weinig voorzieningen. In de V.S., zoals auteur Rick Wartzman in zijn boek The end of loyalty: The rise and fall of good jobs in Amerika (2017) schreef, vindt een sterke erosie plaats van het sociale contract tussen bedrijven en werknemers. De ‘Amerikaanse droom’ is naar de marge verdrongen.

Het spreekt vanzelf dat het einde van bedrijfsloyaliteit heeft geleid tot het einde van werknemersloyaliteit. Als werknemers een laag loon en geen baanzekerheid wordt geboden, dan worden ze minder loyaal. Dat heeft tot gevolg dat bedrijven meer moeite hebben met het recruteren van werknemers. Personeelsafdelingen zijn genoodzaakt werknemers aan te nemen die veeleisender en wispelturiger zijn. Ze proberen het ‘handelsmerk’ van hun werkgever te versterken en zodoende werknemers te verleiden, die zich meer gedragen als ‘consument’ van banen, altijd op de uitkijk naar betere kansen. Voor hooggekwalificeerd werk mensen
vinden, wordt moeilijk.

Vervreemding, automatisering en de terugkeer van vakmanschap

De door taakverdeling – opsplitsen van werk in afzonderlijke taken – veroorzaakte vervreemding werd in het verleden door werknemers geaccepteerd vanwege de geboden zekerheid en arbeidsvoorzieningen. Sinds werknemers het zonder moeten doen, zien we termen als ‘bulshitt jobs’ (zinloze banen) voorbijkomen, ‘boreout’  en ‘brownout’^*). Ze laten zien tot op welke hoogte vervreemding minder geaccepteerd wordt in de huidige tijd.

De opkomst van robots en software heeft geleid tot automatisering van de meeste repetitieve taken, inclusief de gekwalificeerde. Automatisering is de oorzaak van ontbundeling van beroepen. Doordat machines al het repetitieve werk doen, eisen werknemers een terugkeer naar de waarden van vakmanschap. Ze willen hun creativiteit in het werk ontwikkelen. Ze snakken naar meer autonomie en verantwoordelijkheid, meer flexibiliteit in de vorm van werken op afstand bijvoorbeeld. Ze verwerpen hiërarchie en bureaucratie. Daarom is hooggekwalificeerd personeel zeer in trek; vakmanschap wordt opnieuw uitgevonden in het digitale tijdperk.

Werkplatform en ontbundelen van de firma

Het ontbundelen van banen en de toenemende vraag naar de waarden van vakmanschap zijn het best zichtbaar bij het groeiende aantal zelfstandigen. Een derde van de beroepsbevolking in de V.S. is nu zelfstandig. In Frankrijk vormen de werknemers nog de overgrote meerderheid maar een recent McKinsey-onderzoek laat zien dat dertien miljoen Fransen op de een of andere manier betrokken zijn bij zelfstandig werk. Dat werk kent verschillende vormen: tijdelijk werk op een digitaal platform, je woning aanbieden via Airbnb of je diensten full-time aanbieden aan bedrijven.

Digitale platforms^**) zijn nog een marginaal verschijnsel, maar ze groeien buitengewoon snel. Die groei daagt onze definitie van wat een bedrijf is uit. Veel werknemers hebben de digitale transitie omarmd. Hun verlangen naar meer autonomie, flexibiliteit en zingeving leidt tot nieuwe arbeidsmodellen. Deze zelfstandigen, en vooral de hooggekwalificeerde onder hen, verkeren nu in een positie om te onderhandelen over een nieuwe ‘bundel’, waarin werk verbonden is met autonomie en zelf-ontplooiing. Hier ligt een uitdaging voor bedrijven:  ten volle beseffen wat voor consequenties deze nieuwe houding heeft voor de toekomst.

Noten
^*) boreout = verveling; in de management-theorie betekent dat een gebrek aan werk tot verveling leidt, en vervolgens tot een gebrek aan voldoening in het werk. Het is een malaise die mensen treft in moderne organisaties, vooral in de witte boorden-sector.
brownout = spanningdaling. De term burn-out is bekend. Er is zelfs steeds meer sprake van mensen met een burn-out. De laatste jaren komen coaches en psychologen steeds meer in aanraking met mensen met wat ze noemen, een brownout. De term stamt uit de energie-industrie waar de daling van de electriciteitsspanning leidt tot uitdoving van licht of een lichtflikkering in de lamp. Werknemers met een brownout lijden aan verminderde energie. Ze zijn niet meer betrokken en niet meer gemotiveerd; ze tonen een volledig gebrek aan belangstelling voor hun werk.

^{**) Digitale platforms: zie site van Kamer van Koophandel: www.kvk.nl}

The unbundling of jobs and what it means for the future of work, door Laetitia Vitaud, Medium, 16 mei 2018: https://medium.com/

The future of work is in proximity services … but first we need to speak about work and gender, door Laetitia Vitaus, Medium, 24 oktober 2019: https://medium.com

Boek Du labeur à l’ouvrage door Leatitia Vitaud is uitgegeven bij uitgeverij Calmann-Lévy:
https://calmann-levy.fr

Foto bovenaan is van Gert Altmann