Ministeries zijn gevuld met generalisten. In vacatures wordt niet specialistische kennis gevraagd, maar ‘politieke sensitiviteit’

“Het is een wonder dat die brug er nog staat”, zegt Rob Nijsse. Als hoogleraar constructieleer aan de TU Delft weet hij hoe Nederland eind 2016 aan een ramp ontsnapte. Het was al laat op de vrijdagavond, begin oktober, toen een constructeur van Rijkswaterstaat een belletje kreeg van een collega van onderzoeksbureau TNO. De Merwedebrug bij Gorinchem blijkt 24 scheuren te tellen in cruciale verbindingsstukken. De heren aan de telefoon schrikken zich rot. De brug blijkt nog maar een veilige levensduur te hebben van zes dagen.
Een vluchtig bij elkaar geroepen crisisteam komt om kwart voor drie ’s nachts samen in de Verkeerscentrale Zuidwest-Nederland in Rhoon, onder de rook van Rotterdam. Ze besluiten dat de brug onmiddellijk moet sluiten voor vrachtwagens. Als het zaterdagochtend om half zes eindelijk lukt om de directeur van Rijkswaterstaat te bereiken, wil die het besluit terugdraaien, maar de kogel is al door de kerk. Het zal nog twee maanden duren voordat de brug is gerepareerd. “Er werd lang veel te weinig geld uitgetrokken voor het onderhoud van dit soort bruggen”, zegt Nijsse. “Dan vergeet je als organisatie ook dat het wel eens mis kan gaan”.

Rijkswaterstaat is een van de organisaties waar sinds het begin van deze eeuw het zwaarst is gesneden. Vanaf toen gold als officieel beleid het ‘Markt, tenzij’-principe. Het onderhouden, bouwen en zelfs het ontwerpen van nieuwe infrastructuur werd voortaan aan marktpartijen gelaten. De dienst zelf maakte slechts de grove schetsen en bewaakte ‘het proces’. Ingenieurs zijn verdwenen en aanbestedingsjuristen zijn ervoor teruggekomen.
Werknemers zagen hun werkomgeving in hoog tempo veranderen. “Als ik echte deskundigen nodig had, moest ik met zzp’ers werken omdat we die kennis zelf niet meer in huis hadden”, zegt een voormalig afdelingsdirecteur. “Daar zaten allemaal oud-collega’s tussen die richting hun pensioen waren vertrokken om voor zichzelf verder te gaan”.’

Weinig vraag naar vakinhoudelijke kennis of ervaring

Bovenstaand voorbeeld bevat de kern van het atikel Lege glazen torens door Joris Veerbeek, Coen van de Ven en Emiel Woutersen in weekblad De Groene Amsterdammer van 1 maart 2023. Samen met de Utrecht Data School en de onderzoeksjournalisten van Investico onderzochten zij 130.000 rijksoverheidsvacatures. Welke eisen stelt de overheid aan haar ambtenaren?
Onderzocht zijn alle vacatures die sinds 2015 uitstonden bij ministeries en uitvoeringsorganisaties. Als die 130.000 vacatures iets verraden, dan is het dat de zoektocht naar rijksambtenaren elk jaar nijpender wordt: het aantal verzesvoudigde in de afgelopen acht jaar. Werden er in 2015 nog 5407 nieuwe ambtenaren gezocht, inmiddels zijn dat er 33.139. Die vacatures bleven bovendien veel langer openstaan en werden minder vaak vervuld.

De analyse van de vacatureteksten wijst uit dat er weinig gevraagd wordt naar vakinhoudelijke kennis of ervaring. Het soort ambtenaar dat gezocht werd blijkt steeds minder specialistisch. Vooral bij de vacatures voor beleidsambtenaren – zij die ministers direct ondersteunen bij het maken van nieuwe plannen – worden de lijstjes met competenties vaag. Het wemelt van termen als ‘vlotte pen’, ‘humor’ en ‘pro-actief’, maar slechts in elf procent van de beleidsvacatures van vorig jaar werd vakinhoudelijke kennis of ervaring geëist, blijkt uit de analyse.

Van de 7072 beleidsambtenaren die werden gezocht werd in slechts een kwart van de gevallen om inhoudelijke kennis gevraagd en dan ging het in bijna de helft van de gevallen om juridische kennis. Slechts in ongeveer duizend vacatures sinds 2015 werd gevraagd om andere inhoudelijke kennis of ervaring.

Andere interessante bevinding:
Het aantal gezochte ambtenaren met ‘politieke sensitiviteit’ en ‘politieke antennes’ bleef onverminderd hoog. Het is vaak de eerst genoemde competentie in wervingsteksten.

Ambtelijk vakmanschap

Het onderzoek blijkt allerlei inzichten en stellingen uit het boek Het recht op ambtelijk vakmanschap van Stichting Beroepseer te bevestigen. Bijvoorbeeld: de helft van de ambtenaren gaf aan in hoge of zeer hoge mate druk te ervaren vanuit de politiek.

Lees het hele artikel: Lege glazen torens, door Joris Veerbeek, Coen van de Ven en Emiel Woutersen, De Groene Amsterdammer nr 9, 1 maart 2023: www.groene.nl/artikel/lege-glazen-torens

Het recht op ambtelijk vakmanschap, een uitgave van Stichting Beroepseer, 2022 Op de achterflap van het boek staat: “Rijksambtenaren in beleid, uitvoering en toezicht zijn de afgelopen decennia steeds meer ondergeschikt geraakt aan de Haagse politieke wil”: https://beroepseer.nl

Diagram bovenaan is ontleend aan het artikel in De Groene Amsterdammer