Manifest van negen hbo-docenten over onderwijsvernieuwing

Negen hbo-docenten doen in een manifest zes voorstellen ter voorkoming van nadelige gevolgen van onderwijsvernieuwingen. In de afgelopen jaren is gebleken dat vernieuwingen het onderwijs eerder hebben geschaad dan dat er sprake is van verbetering. De docenten schrijven: “Nu de steeds verder teruglopende onderwijsprestaties van Nederlandse leerlingen pijnlijk duidelijk worden, staan onderwijskundigen en bestuurders klaar om met vaak zeer ingrijpende voorstellen het onderwijs grootschalig te verbeteren. Keer op keer pakken deze ‘verbeteringen’ niet goed uit. Wij – een groep betrokken hbo-docenten – houden geen pleidooi om nooit meer iets aan te passen, maar we zijn van mening dat instituten doordachter moeten omgaan met veranderingen en ook verantwoording moeten afleggen over onderwijsvernieuwingen”.

Als een onderwijsvernieuwing ‘mislukt’, zouden studenten hun collegegeld moeten terugkrijgen van hun hogeschool. Het is een opvallend voorstel van de docenten. Zij vinden dat studenten nu te vaak de dupe zijn van de vernieuwingsdrift van hogescholen.
Het manifest is op 6 september 2023 aangeboden aan de Tweede Kamer. De negen hbo-docenten zijn werkzaam op Fontys hogescholen, de Avans Hogeschool en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen.

Open leerruimtes en coaches

Het manifest kan niet los worden gezien van het rumoer dat afgelopen studiejaar ontstond rond de HILL-methode bij Fontys, die vooral op de Juridische Hogeschool in Tilburg (een samenwerkingsverband van Fontys en Avans) slecht uitpakte. In de HILL-methode is klassikale instructie deels vervangen door zelfstudie in open leerruimten, waarbij docenten optreden als ‘coaches’. De docenten trekken evenwel hun zorgen over onderwijsvernieuwingen in hun manifest breder dan alleen het gedoe rond de HILL-methode.

Manifest met zes uitgangspunten

Erken dat elke vernieuwing een experiment is, luidt het eerste voorstel van het manifest. Stel daarom een protocol op waarin duidelijk wordt gemaakt wat de vernieuwing precies inhoudt en stel het betreffende onderwijsinstituut financieel aansprakelijk als een onafhankelijke commissie vaststelt dat er bij klachten aanleiding is voor compensatie.

Gebruik docenten niet als wisselgeld: in de nieuwe hbo-cao krijgen werknemers de mogelijkheid de werkdruk te laten toetsen bij een onafhankelijke commissie. Dit zou standaard het geval moeten zijn bij grootschalige onderwijsvernieuwingen.

Schroef de pretenties terug: Onderwijsinstellingen moeten zich volgens oud-hoogleraar Rolf van der Velden geen illusies maken dat werkgevers of brancheverenigingen weten wat er in de toekomst gaat gebeuren. Een rechtvaardiging voor onderwijsvernieuwingen kan niet bestaan uit enkel een verwijzing naar ‘het werkveld in toekomstige tijden’. De ongemakkelijke waarheid is dat uit onderzoek blijkt dat de meeste bedrijven niet meer dan twee jaar vooruit kunnen kijken.

Het vernieuwingsproces moet doorzichtig zijn. Het “voor een dubbeltje op de eerste rij willen zitten” geldt doorgaans niet voor adviesdiensten en externe partners. Die floreren dankzij de vernieuwingsdrift in het Nederlandse onderwijs. Dat is onder meer te wijten aan een algemeen gebrek aan transparantie. In 2019 geeft de Onderwijsinspectie aan dat het onduidelijk is of onderwijsvernieuwing beter onderwijs oplevert. In 2021 stelt vakdidacticus Ton van Haperen dat ondoordachte onderwijsvernieuwingen nog steeds doorgaan. Wij eisen dat de vernieuwingen transparant zijn qua werkdruk, inhoudelijke onderbouwing én financiering.

Veranderingen moeten gerealiseerd worden in stapjes. En dus niet met rigoureuze revoluties, waarbij studenten en docenten de kostenkant voor hun rekening moeten nemen en vernieuwers uitsluitend de al dan niet terecht geclaimde batenkant op hun eigen conto mogen bijschrijven.

Erken dat vakinhoudelijke docenten de kern van een onderwijsinstelling zijn en dat zij samen met didactische deskundigen de initiatoren en uitvoerders van onderwijsvernieuwingen moeten zijn. Besturen dienen een ondersteunende en niet een dirigerende functie te hebben. Nog te vaak zijn onderwijsvernieuwingen top-down trajecten waar vakdocenten amper in gehoord of bij betrokken zijn en die daardoor draagvlak missen, juist daar waar dit essentieel is. Met mislukking als gevolg.

Downloaden Manifest hbo-onderwijsvernieuwing, met namen ondertekenaars, augustus 2023: https://beroepseer.nl

Kritisch manifest van docenten over onderwijsvernieuwing, Fontys, 4 september 2023: https://bron.fontys.nl/kritisch-manifest-van-docenten-over-onderwijsvernieuwing/

Nieuwtje: ‘Compenseer studenten als onderwijsvernieuwing mislukt’, Hogeschool van Amsterdam, 30 augustus 2023: www.hvana.nl/lees/53932/nieuwtje-compenseer-studenten-als-onderwijsvernieuwing-mislukt