Leidt onze hang naar transparantie en controle naar een heilstaat zonder corruptie en zelfverrijking?

Al bijna twee decennia doet de Zwitser Kurt Caviezel fotografisch onderzoek op het internet. Thuis in Zürich voor het computerscherm, struint hij webcamera’s af in publieke en particuliere ruimten. Uit de enorme hoeveelheid opnamen selecteert hij beelden van alle aspecten van het leven.  Zijn archief bestaat inmiddels uit miljoenen beelden uit de hele wereld zonder dat hij ooit fysiek aanwezig is geweest op de locatie waar de camera’s staan. In 2015 verscheen de Encyclopedia of Kurt Caviezel.

We zien enkele beelden van Caviezel als illustratie bij het artikel van Aafke Romeijn in Vrij Nederland dat gaat over onze hang naar transparante. Zij keek afgelopen zomer op televisie naar de reality-serie Temptation Island dat sinds 2016 een groeiend aantal kijkers trekt. Er is zelfs een praatprogramma aan gekoppeld waarin de hoofdfiguren samenkomen en terugblikken op hun avontuur.
In Temptation Island gaan vier koppels gescheiden van elkaar op vakantie naar een luxe villa in een zonnig oord. Behalve hun medekandidaten verblijven daar ook de zogenaamde ‘verleiders’: gespierde jongemannen en jonge vrouwen met flinke (al dan niet natuurlijke) rondingen, schaars gekleed en door de producent betaald om de deelnemers ertoe te bewegen om vreemd te gaan.

Met Temptation Island zitten we middenin de ‘ surveillance-staat’. Het idee van de surveillance-staat is uiteraard niet nieuw, aldus Romeijn. We kennen allemaal wel Big Brother uit het boek 1984 van George Orwell, maar sinds internet en de data-explosie, heeft Big Brother er een dimensie bij gekregen. Die dimensie wordt uitgediept in de roman The Circle (2013) van Dave Eggers die wordt gezien als een felle kritiek op digitale grootmachten als Facebook en Google.

De indruk wekken

Romeijn: “Zowel de makers en deelnemers van Temptation Island als de personages uit The Circle veronderstellen dat ieder mens een ware aard heeft, en dat die alleen zichtbaar gemaakt kan worden door de mens te observeren wanneer hij of zij zich onbespied waant, of zo lang in de schijnwerpers verkeert dat het onmogelijk is nog langer een sociaal wenselijk masker te dragen. Het idee dat je als individu dient te worstelen met je diepste ‘ik’ en dat een buitenstaander de intenties van dat ik mag veroordelen is al zo oud als het calvinisme, waar de rol van partner bij de kampvuursessies wordt vertolkt door het alziende oog van God. Nu religie een steeds kleinere rol speelt in ons leven, lijkt het publiek steeds meer behoefte te hebben aan het scherpen van onze normen en waarden aan dit soort moraaltelevisie.

Maar waar God alles ziet, krijgen de deelnemers in Temptation Island slechts een kleine selectie van beelden voorgeschoteld. Op basis van die selectie proberen ze zich een beeld te vormen van het gedrag en de motieven van hun partner, wat in de praktijk vaak moeilijk blijkt. Want hoe schadelijk is een minuut aan dronken grootspraak wanneer je man zich de rest van het verblijf voorbeeldig gedraagt? Door handig te monteren weet de regie tóch de indruk te wekken dat in elke loyale partner een vreemdganger schuilt. De kijker thuis denkt een informatievoorsprong te hebben, omdat in een hele aflevering veel meer te zien is dan dat er tijdens het kampvuur getoond wordt. Maar ook dát is een illusie: de enige die werkelijk alle beelden ziet is de regisseur (en God, natuurlijk).

Transparantie is zo een spiegelpaleis waarin de partner en de toeschouwer de rol van data-analist krijgen toebedeeld, een rol waar ze lang niet altijd geknipt voor blijken te zijn. In dit seizoen van Temptation Island strandde één van de relaties al na twee afleveringen. Niet omdat één van de twee was vreemdgegaan, maar omdat beiden zich verloren in woede en agressie nadat ze tijdens kampvuursessies een aantal uitspraken van de ander hoorden. Zonder elkaar gesproken te hebben of enige interesse te hebben getoond voor de context, vervielen ze afzonderlijk in een vicieuze cirkel van scheldpartijen over en weer, en creëerden zo een breuk die na het programma niet te lijmen viel”.

Politieke transparantie

Romeijn gaat vervolgens in op politieke transparantie en het wantrouwen tegenover politici en bestuurders die afgeschermd van het publiek belangrijke besluiten nemen.
Diplomatie gedijt alleen bij vertrouwelijkheid. De burger mag dan wel precies willen weten wat zich in de achterkamertjes afspeelt, maar in de praktijk blijkt het politieke spel langdradig, log en genuanceerd. Om toch tegemoet te komen aan de roep om openheid putten politici uit een andere bron: de persoonlijke verhalen.
In Eggers The Circle gelooft men wél in totale diplomatieke transparantie. Elke politicus en ambtenaar laat zich dag en nacht surveilleren door een bodycam. De beelden zijn live en openbaar. Gevolg is dat corruptie en zelfverrijking tot het verleden behoren. Maar, leidt dit alles tot een heilstaat? Hoe zit het met manipulatie, marketing en politieke inmenging?

Lees het hele artikel van Aafke Romeijn om te weten te komen waarom een heilstaat niet waarschijnlijk is: Wat Temptation Island en The Circle ons vertellen over onze hang naar transparantie, Vrij Nederland, 10 september 2018: www.vn.nl

Lees ook Opstaan voor democratie in het digitale tijdperk, Blogs Beroepseer, 18 december 2013: https://beroepseer.nl