Kan de overheid nog wel goed doen? Over sociale veiligheid en het functioneren van de overheid

Sociale veiligheid wordt vaak herkend wanneer het er niet is. Berichten over een angstcultuur of grensoverschrijdend gedrag wijzen op een onveilige werkomgeving. Situaties waarin medewerkers zich niet vrij voelen om hun mening naar voren te brengen of waarin pestgedrag van een collega niet wordt gecorrigeerd, zijn een indicatie van een onveilige werkomgeving.

Een onveilige werkomgeving verwijst dan ook naar teams of organisaties waarin dergelijke situaties vaak voorkomen en onderdeel zijn geworden van de cultuur. Het zijn teams of organisaties waarin medewerkers zich onvrij voelen en bang zijn om een fout te maken of lastige kwesties naar voren te brengen. Sociale veiligheid vinden we in teams en organisaties waarin dat juist wel mogelijk is of zelfs wordt gestimuleerd. Het zijn plaatsen waar collega’s lastige kwesties bespreken en elkaar aanspreken op ongewenst gedrag zonder vrees voor negatieve gevolgen voor de onderlinge relaties en de eigen positie.

Sociale veiligheid

In het rapport Sociale veiligheid in het openbaar bestuur. Kun je dat maken? baseren Sandra Groeneveld en Tessa Janssen zich in belangrijke mate op het werk van Amy Edmondson die al ruim twee decennia onderzoek doet naar sociale veiligheid. Edmonson, die overigens de term psychologische veiligheid hanteert, is hoogleraar Leiderschap aan de Amerikaanse Harvard Business School en auteur van zeven boeken, waaronder het in 2018 gepubliceerde The Fearless organization: Creating psychological safety in the workplace for learning, knnovation, and growth.
Edmonson definieert psychologische veiligheid als de “overtuiging dat men niet gestraft of vernederd zal worden voor het uiten van ideeën, vragen, zorgen of fouten, en dat het team veilig interpersoonlijke risico’s kan nemen”. Het is een soort ‘gevoelde toestemming voor openhartigheid’.

De resultaten van het rapport zijn ontleend aan het Werkonderzoek, het periodieke onderzoek naar de werkbeleving van medewerkers in de publieke sector van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) i.s.m. Venster voor Medewerkers, een programma van het ministerie van BZK dat organisaties in de publieke sector helpt beter te presteren, en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Venster voor Medewerkers doet iedere drie jaar een groot Werkonderzoek onder 100.000 ambtenaren.
Sandra Groeneveld is hoogleraar Publiek management bij het Instituut Bestuurskunde van de Universiteit Leiden en verbonden aan het Leiden Leadership Centre. Tessa Janssen is als onderzoeker verbonden aan het programma Venster voor Medewerkers.

Essentieel onderdeel

Groeneveld en Janssen vragen zich in de Inleiding af of  de overheid het nog wel goed kan doen?

“Het is een verzuchting die vaak te horen valt in menig overheidsgebouw. Het functioneren van de overheid heeft zelden zo in de spotlight gestaan als nu. Er is ook aanleiding toe, met verschillende recente voorbeelden waarbij burgers vermalen worden door de overheidsbureaucratie en diezelfde overheid niet in staat blijkt maatschappelijke problemen op te lossen. Maar er gaat ook veel goed! Een terechte reactie die net zo vaak te horen valt. De Nederlandse overheid presteert goed, zeker in vergelijking met andere landen. Niettemin staan de politiek-ambtelijke verhoudingen onder druk en komt regelmatig de vraag op of de overheid wel toegerust is om de grote maatschappelijke uitdagingen van nu en in de toekomst aan te gaan”.

In hun analyse laten Groeneveld en Janssen zien dat sociale veiligheid op de werkvloer een essentieel onderdeel is van een overheid die werkt voor de samenleving. De overheid als werkgever heeft een verantwoordelijkheid om te zorgen voor een werkomgeving waarin mensen zich veilig voelen en tot bloei kunnen komen.

Downloaden Sociale veiligheid in het openbaar bestuur: kun je dat maken? door prof. dr. Sandra Groeneveld en dr. Tessa Janssen, Venster voor Medewerkers in opdracht van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Den Haag, maart 2023: https://beroepseer.nl

Venster voor medewerkers: www.venster.nl/werkonderzoek/

Venster voor bedrijfsvoering: www.venster.nl/bedrijfsvoering/