Jelmer Evers schetst contouren van herstelplan voor het onderwijs n.a.v. manifest ‘Red het onderwijs!’

20 september is het manifest Red het onderwijs! gepresenteerd in boekhandel Paagman in Den Haag. Auteurs van het  manifest zijn de leden van het kernteam ‘Red het Onderwijs’: Anna Bosman, Sezgin Cihangir, Jan Drentje, Ton van Haperen, Paul Kirschner, Piet van der Ploeg, Jaap Scheerens en Theo Witte. Het RED-Team Onderwijs geeft gevraagd en ongevraagd adviezen aan politici, beleidsmakers en bestuurders op het gebied van onderwijs.

De kwaliteit van het onderwijs valt of staat bij de kwaliteit van de leraren en de manier waarop zij hun lessen vormgeven. Dit lijkt logisch maar blijkt in de praktijk niet zo vanzelfsprekend. Het manifest pleit voor tien fundamentele maatregelen die nodig zijn om het onderwijs zélf weer het speerpunt te maken van het onderwijsbeleid in plaats van de (financiële) targets van de onderwijsbestuurders. Het doel is om het onderwijs weer op een niveau te krijgen dat kinderen en ouders recht doet en dat past bij een welvarend land als Nederland.

Bij de presentatie waren eveneens aanwezig de pannelleden Jelmer Evers, vice-voorzitter bij Algemene Onderwijswijsbond (AOb), Henk Hagoort, voorzitter van de vereniging van scholen in het voortgezet onderwijs – de VO-raad, en Timon Verheule, directeur VO van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). Evers vond in de panelbespreking van het manifest aanleiding zijn gedachten eens goed op een rij te zetten en de contouren van een delta/herstelplan te schetsen in een lang artikel op LinkedIn: Red het Onderwijs en de contouren van een Deltaplan:

«Het is een manifest dat veel collega’s hopelijk gaan lezen.
Ik ben het lang niet met alles eens, en ik heb veel vragen over de uitwerking en implementatie. En sommige voorstellen lijken me gewoonweg niet praktisch of haalbaar. Ik geloof niet in een overheid die top-down evidence informed onderwijs gaat opleggen. Waar ik goed onderwijs heb gezien, heb ik voornamelijk hele goede docenten gezien. En daar moeten we op sturen. Ik ben het zeker ook niet eens met de gedachte dat de Onderwijsinspectie nog meer moet worden uitgebreid, met nog meer outputsturing en nog meer meten gaan we echt niet beter lesgeven. Ik denk eerder dat de inspectie de focus aanzienlijk moet verleggen naar de organisatie van ons onderwijs en veel minder op uitgebreide kwaliteitskaders en volgsystemen. Ook op het gebied van beroepsgroepsvorming lees ik goede zaken, maar lees ik ook oude fouten over de inrichting van het beroep.

Maar het manifest neemt alle aspecten van onderwijsbeleid in schouw, op veel onderdelen goed, en juist aan dat totaalbeeld ontbreekt het vaak. Het leek me naar aanleiding van dit panel en deze publicatie een goed idee om mijn eigen gedachten eens goed op een rij te zetten en de contouren van een Delta/Herstelplan te schetsen. Temeer omdat dat uiteindelijk ook ontbrak in het manifest zelf. Ik miste een conclusie en daarmee de samenhang.

Ik ben het met de hoofdgedachte van de auteurs eens: om de crisis te keren – ja er is sprake van een crisis – is het noodzakelijk om naar zowel het bestel als naar de inhoud van het onderwijs te kijken. Maar zonder het eerste is elke poging om het herstel in te zetten gedoemd te mislukken. De leraar moet weer centraal komen te staan, en het systeem moet dienstbaar zijn aan het werk in de klas.

Publiek onderwijs, minder concurrentie, meer regie

Onderwijsbeleid is iets van de lange adem en er moet een breed politiek gedragen Deltaplan komen waar politieke partijen vanuit het hele politieke spectrum zich aan committeren. De overheid en het ministerie van onderwijs zal zich weer moeten heruitvinden, meer regie moeten nemen, duidelijke landelijke kaders moeten afspreken en daar ook op handhaven. Maar ze moet ook weer niet de fout maken om terug te vallen in top-down beleid en gedetailleerde outputsturing. Het publieke karakter van ons onderwijs moet worden hersteld en dat betekent dat bekostiging, zeggenschap en verantwoordelijkheden anders moeten worden ingericht, dat is een breuk met de radicale decentralisatie die 30 jaar geleden is ingezet. De overheid moet weer een governing state worden in plaats van een contracting state.

De bekostiging moet voorspelbaar en structureel zijn. Geen incidentele subsidies meer en de overheid doet ook geen greep meer in de kas door bijvoorbeeld de nullijn weer in te voeren. Tot slot moet de lumpsumbekostiging op de schop en ingekaderd worden. Geld en zeggenschap gaat naar de scholen, die er dan voor kiezen hoe ze middelen bovenschools willen inzetten (voor hrm, administratie, etc.).

Sociale dialoog en gelijkwaardigheid

We moeten ook niet doorslaan naar een top-down overheid die alles bepaalt. Ook dat is gedoemd te mislukken. Er moeten fundamentele knopen worden doorgehakt en er kan geen sprake meer zijn van vrijblijvendheid, maar tegelijkertijd moet er juist ook geluisterd worden naar leraren, en moeten leraren zelf ook niet te pas en te onpas zich beroepen op misplaatste individuele autonomie.»

Lees het hele artikel van Jelmer Evers: Red het Onderwijs en de contouren van een Deltaplan, LinkedIN, 22 september 2024: https://nl.linkedin.com/pulse/red-het-onderwijs-en-de-contouren-van-een-deltaplan-jelmer-evers-qnlpf

Evers schrijft aan het eind van zijn herstelplan over een onlangs in Zweden opgerichte lerarenvereniging. Hij hoopt dat Nederland zal volgen, want boeken en manifesten schrijven leiden niet tot noodzakelijke verandering in de praktijk. Dat doen alleen georganiseerde verbanden die zich bemoeien met beleid en de toekomst van het onderwijs.

Red het onderwijs! Walburgpers: www.walburgpers.nl/nl/book/9789464563924/red-het-onderwijs

RED-Team Onderwijs: https://redhetonderwijs.com/het-red-het-onderwijs-team/

Flip the System. Afbeelding uit het boek Het Alternatief: weg met de afrekencultuur in het onderwijs, geschreven door René Kneyber en Jelmer Evers (2013). https://beroepseer.nl/het-alternatief/

Jelmer Evers is voortrekker van Stichting Beroepseer