Interview met Henk Oosterling over Rotterdam Vakmanstad, de netwerksamenleving en meedoen

In een interview met Thijs Jansen van Stichting Beroepseer in het gebouw van Vakcollege de Hef in Rotterdam, vertelt sociaal ondernemer Henk Oosterling hoe hij is begonnen met Rotterdam Vakmanstad. Zijn ideeën daarvoor lanceerde hij in 2004. Aanleiding voor dat initiatief was de uitnodiging om een stadslezing te houden. Er heerste een chaotische stemming in Rotterdam na de moord op Pim Fortuyn in 2002: “Het was in Rotterdam een zootje. Ik heb toen een analyse gemaakt van Rotterdam, die van arbeidersstad een cultuurstad was geworden. De havens waren weg, het vakmanschap verdwenen, de wereld was gedigitaliseerd en geglobaliseerd. Toen heb ik gezegd dat we het vakmanschap moesten terugbrengen op scholen, maar dan wel een 21ste eeuws duurzaam vakmanschap”.
Twee jaar later in 2006, worden de ideeën over Rotterdam Vakmanstad aan diverse partijen gepresenteerd en in 2008 kan worden gestart in het kader van het Grotestedenbeleid en het Pact op Zuid onder verantwoordelijkheid van wethouder Dominique Schrijer.

Op diverse basisscholen werd een integraal lesprogramma geïntroduceerd, gericht op vakmanschap, integraliteit, duurzaamheid en interculturaliteit, tijdens schooltijd en buiten schooltijd. Kern van het programma is jongeren laten ontdekken waar ze interesse in hebben en waar ze goed in zijn, ze leren inzien dat de dingen in de wereld door mensen gemaakt zijn en dat ze op een voor hen behapbare schaal verantwoordelijkheid kunnen en willen dragen voor wat ze zelf doen. Dat laatste is belangrijk. Geen kind mocht van Oosterling nog antwoorden “weet ik niet” op essentiële vragen als “Waar komt je eten vandaan?”

Op basisschool Bloemhof begint Oosterling met directeur Wim Pak in 2008 met het programma Fysieke integriteit: “Ik maakte een eco-sociale cirkel met elkaar opvolgende activiteiten: je gaat bewegen en je krijgt honger. Er moet gekookt worden. Waar komt het eten vandaan? Uit de tuin. Die tuin moet verzorgd. We besloten ook judo toe te voegen. Filosofie kwam erbij. Na drie jaar zagen we heel goede resultaten, Cito-scores zijn tien punten omhoog gegaan naar het landelijk gemiddelde. We hebben net het landelijke Basisschool Debattoernooi achter de rug. Bloemhof is nummer zeven geworden. Het is niet te geloven wat je de kinderen hoort beargumenteren”.

Eco-sociaal, duurzaam ondernemerschap

Oosterling vertelt in het interview over zijn filosofie achter Rotterdam Vakmanstad, een onderdeel van de netwerksamenleving. De moderne samenleving is tevens een informatiesamenleving, waarin we niet meer aan de zijlijn kunnen blijven staan en zeggen dat “we het niet wisten”, of waarin we niet niet-betrokken kunnen zijn. “Wij leven in een wereld waar kennis informatie is geworden. Het is tevens een beeldcultuur. Die informatie is dus als een virtuele wereld aanwezig. Die virtuele wereld is niet een onechte wereld, maar een wereld die in zijn effecten materieel en reëel is. Kijk maar naar de manier waarop de beurs werkt. Een speculatieve fluctuatie kan tot massa-ontslagen leiden. En dan is de vraag: kunnen en durven wij daaruit de consequenties te trekken? Dat wil dus zeggen dat wij niet autonoom zijn. We kunnen ons nooit buiten het proces stellen en een objectieve kijk hebben. Je bent altijd een deel van het proces waarop je reflecteert. Dat noem ik relationele autonomie. Je bent als een knoop in een netwerk verbonden met alle anderen”.
Een typerende uitspraak van Oosterling is dan ook: “Ik ga niet uit van de klacht maar van de kracht van mensen. Ik wil op de affirmatie zitten en kijken hoever je daarmee komt. Ik ben dus geïnteresseerd in mensen die, hoe minimaal ook, willen meedoen”.

Oosterling pleit voor eco-sociaal, duurzaam ondernemerschap: “Dat wil zeggen dat jij niet je eigen toko runt ten koste van een ander. Het gaat mij om duurzaam ondernemerschap, dat je altijd in de samenwerking je belangen probeert te optimaliseren.
In het samenwerken ga ik uit van een simpel standpunt. Iedereen vraagt what is in it for me? We moeten onder ogen durven zien dat mensen die in een proces stappen altijd specifieke belangen hebben. Die belangen moet je honoreren. Je moet erkennen dat het geen charitas is, geen filantropie. Ouders die op school komen, krijgen een vrijwilligersvergoeding. Voor sommigen die continu op school ondersteunen betekent dat in de maand honderdvijftig euro erbij. Maar voor de fiscus mag je maar vijftienhonderd erbij verdienen per jaar. We hebben dan ook allerlei fiscale problemen gehad. Erken dat je deals maakt. We zijn bezig met sociaal ondernemen. Neem het ondernemen serieus. Het gaat om de verbetering van de situatie van mensen en dat is de context waarbinnen die deals worden afgesloten”.

Een nieuw maatschappelijk contract

Het interview met Oosterling vond plaats op 28 mei 2015 in het kader van het programma Vitale Lokale Samenlevingen. Aan het slot van de bijeenkomst gaf Gabriël van den Brink, hoogleraar maatschappelijke bestuurskunde aan de Universiteit van Tilburg, een samenvatting waarin hij de hoop uitsprak dat mensen Oosterling navolgen in zijn traject, van laag naar hoog en weer terug. Oosterling heeft een lange weg afgelegd om te komen waar hij nu is: “Van een Rotterdams arbeidersgezin via de Franse filosofie naar de mensen die het moeilijk hebben in de maatschappij: Want ik denk dat dat bitter nodig is. De komende tien jaar is een nieuw maatschappelijk contract nodig tussen de bovenlaag en de onderlaag van Nederland. Zo’n nieuw maatschappelijk contract gaat niet de vorm aannemen van een collectieve regeling, maar zal denk ik een vrij private vorm aannemen, van individuele mensen, kleine groepen uit de bovenkant die zich op een serieuze wijze interesseren voor wat er aan de onderkant gebeurt. Niet paternalistisch, niet bevoogdend, maar gewoon heel nuchter. Dat is een nieuwe vorm van solidariteit die weinig te maken heeft met het collectieve van de vroegere bewegingen, maar die wel bitter nodig is en in Nederland teveel ontbreekt. En, het gaat niet alleen om het traject van boven naar beneden, maar ook om het traject van het grote naar het kleine, naar het lokale”.

Lees het verslag van het Interview met Henk Oosterling over meedoen: https://beroepseer.nl

Op de foto Thijs Jansen (rechts) interviewt Henk Oosterling