In zijn Banning-lezing pleit Tuur Elzinga voor de noodzaak van een nieuw sociaal contract. Dat zou een begin van de oplossing kunnen zijn van veel maatschappelijke vraagstukken waar de burger momenteel mee te maken heeft. Afnemend vertrouwen in de politiek, onvoldoende bescherming van de burger in de rechtsstaat en toenemende ongelijkheid in de samenleving. In dit nieuwe sociaal contract moet het herstel van vertrouwen centraal zijn. Veel burgers, werknemers, voelen zich na veertig jaar ‘uitverkoop’ door hun overheid verkocht, verweesd, verraden, vertrapt en verscheurd. Het is volgens Elzinga niet gek dat de burgers de politiek zijn gaan wantrouwen en polarisatie voet aan de grond kreeg.

Tuur Elzinga is sinds maart 2021 voorzitter van vakbond FNV en hield zijn Banning-lezing in Amsterdam op 21 februari 2022. De Banning Lezing is vernoemd naar Willem Banning (1888-1971) en wordt om het jaar gehouden op zijn geboortedag. Banning was als vrijzinnig predikant een van de oprichters van de Partij van de Arbeid. Volgens Banning gaat elk politiek handelen terug op achterliggende waarden en overtuigingen.

Definiëren van nieuw begrip van vrijheid

Elzinga steekt ook de hand in eigen boezem van de vakbeweging, want een fundamenteel alternatief bleek ook te lang uit. Wat hem betreft start het contract met het definiëren van een nieuw begrip van vrijheid. Het marktfundamentalisme heeft niet alleen de publieke sector en de georganiseerde solidariteit uitgehold – en daarmee de zekerheid van mensen. Het heeft ook ongelijkheid vergroot en de vrijheid van mensen beknot. Als de overheid nieuw vertrouwen zoekt is herstel van deze vrijheid essentieel. Vrijheid om te kunnen léven, vrij van angst en gebrek. Vrijheid om te kunnen zijn wie je wil zijn, met kansengelijkheid voor iedereen. En vrijheid om grip op je leven te hebben: in werken en wonen. Met een overheid die mensen hoort, ziet en serieus neemt. Die een omgeving stimuleert waarin iedereen meetelt en zeggenschap heeft over de koers van zijn leven en werk.

Geef ze een stem

Elzinga stelt in zijn lezing de vraag: “Had het niet heel veel wantrouwen gescheeld als er meteen was geluisterd naar de hartverscheurende verhalen van de slachtoffers van de toeslagenaffaire? Of als de mensen in Groningen een stem hadden gehad in het gaswinningsbeleid? Zou het niet een goed idee zijn om de verplegenden en verzorgenden zélf te vragen waarom zoveel collega’s de sector zo snel alweer verlaten of ziek thuis zitten? En wat er nodig is om meer collega’s voor de sector te behouden en een aantrekkelijker werkperspectief te bieden? Idem voor andere tekortsectoren, zoals leerkrachten in het onderwijs, het veld in de veiligheid, de uitvoering bij het UWV en de belastingdienst, de technici in de energietransitie”.

De oproep van Elzinga is: “Luister naar de mensen en geef ze een stem! Want zij laten keer op keer zien dat er dan betere oplossingen komen. Zo zijn het bijvoorbeeld de werknemers van Tata Steel zelf die kwamen met verstandige plannen om het bedrijf veel sneller te verduurzamen en de vervuiling van de omgeving te stoppen. Zij hebben er immers een direct belang bij. Zij wonen daar ook.
Nog een suggestie: draai het huidige jeugdzorgstelsel om en zet de jeugdhulpverleners, de ouders, kinderen en jongeren zelf zoveel mogelijk aan het roer. Dat was de belangrijkste aanbeveling van Denktank De Jeugdsprong om kwetsbare jeugd wél de noodzakelijke zorg te kunnen geven”.

Vraag het de  mensen van de werkvloer

De vakbeweging kent talloze voorbeelden van goede plannen van de werkvloer. Als mensen grip hebben op hun werk en hun werktijden, dan gaan ze gelukkiger aan het werk. Dat is pure winst voor de samenleving als geheel.
Elzinga: “Kortom: als ergens problemen zijn, vraag het dan de mensen van de vloer, uit de wijk, van de straat en uit de praktijk. Dan krijg je oplossingen mét draagvlak. Dan krijgen mensen grip op hun leven, op hun werk, op hun leefomgeving. Dan creëren we een sámenleving. En uiteindelijk een nieuw vertrouwen. Een nieuw sociaal contract krijgen we alleen sámen voor elkaar!
De overheid hoeft slechts haar burgers echt te vertrouwen om vertrouwen te kunnen ontvangen. En wij, het volk, wij moeten laten zien dat we dat vertrouwen waard zijn. Want als wij niet in ons zelf geloven, hoe moet de overheid dan echte zeggenschap in onze handen leggen? Als wij zelf verantwoordelijkheid tonen, zelf het heft in handen nemen, laten we zien dat de overheid ons ook echt kan vertrouwen”l.

Reactie – met suggestie – van Thijs Jansen, directeur van Stichting Beroepseer, op de lezing van Elzinga:

“Graag ook een vakbeweging die op het pad verder gaat dat Maaike van der Aar, landelijk bestuurder van FNV Jeugdzorg, met Stichting Beroepseer met De Jeugdsprong is ingeslagen: het ontwikkelen van effectieve alternatieven voor het beroepsZeer en de beleidsvervreemding van professionals in verschillende sectoren. Dit is hard nodig. Zie bijvoorbeeld wat uit ons zorgbrede onderzoek samen met VvAA blijkt: het enorme gebrek aan vertrouwen en waardering dat zorgverleners ervaren van politiek en zorgverzekeraars. www.vvaa.nl/ledenthema/behoud-van-pluriformiteit-en-keuzevrijheid
Dit gaat over veel meer dan primaire en secondaire arbeidsvoorwaarden, dit gaat over hoe goede zorg, goed onderwijs e.a. onmogelijk worden gemaakt door defensief en te veel, te duur management; enorme administratieve lastendruk. Alternatieven ontwikkelen en implementeren, daar moeten vakbonden ook bij betrokken willen worden in het belang van de werknemers (en hun cliënten)”.

De FNV is dat zeker van plan. Met De Jeugdsprong is een nieuw hoofdstuk toegevoegd aan de ontwikkeling van het vakbondswezen.

Banninglezing Een nieuw sociaal contract nodig voor herstel van vertrouwen, Tuur Elzing, FNV, 21 februari 2022: www.fnv.nl/getmedia/4018c401-80d8-4e8c-9d34-7998644bd413/Banning-Lezing-Tuur-Elzinga-def-versie.pdf

Manifest De Jeugdsprong: https://beroepseer.nl/wp-content/uploads/2021/09/de_jeugdsprong_herzien_sept2021.pdf

Banningvereniging: www.banningvereniging.nl

Hieronder video van de Banning-lezing van Tuur Elzinga