Essay ‘Wensdenken helpt burgers niet’ gaat over valkuilen bij maken van beleid en het voorkomen ervan

Beleid maken kent grote uitdagingen. Een veelgehoord probleem is dat beleid niet goed aansluit bij de leefwereld van burgers. Het is cruciaal dit te verbeteren om kwaliteit, draagvlak en effectiviteit van beleid te vergroten, en extra urgent met het oog op het lage vertrouwen in de overheid. Er wordt bij de Rijksoverheid al hard gewerkt om beleid beter bij de leefwereld van burgers aan te laten sluiten en er zijn goede initiatieven opgestart. Desondanks zag het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) in diverse onderzoeken een aantal valkuilen optreden bij het maken van beleid.

In het essay Wensdenken helpt burgers niet schetsen Sabine Peters, Anne Roeters, Wieke Blijleven, Fieke Wagemans en Roel Willems drie van die valkuilen, die kunnen leiden tot een slechte aansluiting op de leefwereld van burgers. In een notendop komen de valkuilen erop neer dat de onderliggende visies en aannames onvoldoende geëxpliciteerd, bevraagd en getoetst worden. Daardoor kan de basis van beleid wankel zijn, met wensdenken tot gevolg. Dit schaadt het probleemoplossend vermogen van de overheid en kan burgers het idee geven dat de overheid geen oog heeft voor hun leefsituatie, belangen en ideeën. Beide kunnen ten koste gaan van het vertrouwen in de overheid en op lange termijn mogelijk zelfs haar legitimiteit.

Door deze valkuilen bewust te maken en toekomstig beleid hierop te toetsen, kan de afstand tussen de systeemwereld van beleid en de leefwereld van burgers nog beter worden overbrugd.

De drie valkuilen

De drie valkuilen die kunnen leiden tot een slechte aansluiting op de leefwereld van burgers zijn:

Valkuil 1: Stille ideologie– de onuitgesproken of ongetoetste aannames onder beleid.
Valkuil 2: Ideaaldenken – vermenging van ideaalbeeld en realiteitsbeeld in beleid,
Valkuil 3: De optelsom – individuele belangen tellen niet altijd op tot een collectief belang.

In het essay worden de valkuilen toegelicht aan de hand van praktijkvoorbeelden. De auteurs schrijven dat zij hopen dat hun bondige essay en de reflectievragen uitnodigen om als individu of als team aan de slag te gaan met de valkuilen. Zij beargumenteren niet één juiste manier van het inbrengen van ‘het’ burgerperspectief, wél stellen zij dat bewustzijn en kritische zelfreflecties essentieel zijn om wensdenken in beleid te voorkomen. Het uiteindelijke doel is effectiever en legitiemer beleid, doordat het beter aansluit bij de leefwereld van mensen. Van wensdenken naar mensdenken dus.

Downloaden Wensdenken helpt burgers niet – Drie valkuilen voor beleid, door Sabine Peters, Anne Roeters, Wieke Blijleven, Fieke Wagemans en Roel Willems, Sociaal Cultureel Planbureau, 2024: https://beroepseer.nl

Wensdenken helpt burgers niet – Drie valkuilen voor beleid, door Sabine Peters, Anne Roeters, Wieke Blijleven, Fieke Wagemans en Roel Willems, SCP, 29 augustus 2024: www.scp.nl

Voorbeeld: Boemerangbeleid in de jeugdzorg

“In haar promotieonderzoek concludeert Stellaard (2023)^*) dat de onderliggende aannames en de beleidsdoelen in het jeugdzorgbeleid de afgelopen veertig jaar nauwelijks veranderd zijn. Dat komt mede door grote verschuivingen in het politieke landschap en de vele pogingen om problemen op te lossen. Dit noemt zij ‘volharding door verandering’. Mensen zijn zo druk bezig met reageren op onbedoelde gevolgen van eerder beleid dat het meer symptoombestrijding wordt, en ze überhaupt niet meer nadenken over de diepere oorzaken van problemen. Bijvoorbeeld omdat die basisprincipes zo vanzelfsprekend zijn geworden, dat ze niet meer herkend worden als aannames”.

^*) Stellaard, S. (2023). Boemerangbeleid: Over aanhoudende tragiek in passend onderwijs- en jeugdzorgbeleid. Boom, Den Haag