Het vakblad voor economen ESB besteedt in een themanummer aandacht aan de kwaliteit van de uitvoering van de publieke dienstverlening. Ondanks diverse rapporten over de staat van de uitvoering, blijkt er weinig voortgang in de verbetering. De media verwijzen steeds weer naar de Toeslagenaffaire. De aanbevelingen in de rapporten zijn behoorlijk eenduidig, maar er wordt alom geklaagd waarom de rapporten over de publieke uitvoering zo weinig helpen. Wat te doen?

Bernard ter Haar, bestuurslid van NL Financial Investments en voormalig beleidsambtenaar schrijft in zijn artikel Meer ambtelijk en politiek lef nodig om publieke uitvoering vlot te trekken:
«Zeven jaar lang (2012–2019) had ik als directeur-generaal Sociale Zekerheid en Integratie de formele rol van opdrachtgever van de grootste uitvoeringsorganisaties van Nederland. Dat heeft de uitvoering weinig verder gebracht. Helaas, want er valt veel aan te verbeteren. Er is het afgelopen decennium een stortvloed aan rapporten en boeken over de publieke uitvoering geschreven. Onder meer de Raad van State heeft erover geschreven, de Algemene Rekenkamer en de Nationale Ombudsman. In het bijzonder het rapport van DenkWerk (2020), Publiek en effectief: het kan!, heeft mijn eigen inzichten aanzienlijk verruimd, en biedt een fraai overzichtskader van de problematiek.

Die stortvloed aan rapporten is de weerslag van de maatschappelijke zorg over het functioneren van de uitvoeringsorganen en -diensten. Er zijn inmiddels ook diverse parlementaire enquêtes aan gewijd. Daarnaast is er een groot programma ‘Werk aan Uitvoering’ gestart. Periodiek wordt de Staat van de Uitvoering opgesteld, en uiteraard komt het thema regelmatig ter sprake in ESB en in andere media.
Alle recente rapporten en boeken over de uitvoering ten spijt gebeurt er in de praktijk bar weinig. Juist daarom blijft deze stroom van teksten maar geproduceerd worden. Het is dus hoognodig om te analyseren waarom alle aanbevelingen om tot een betere uitvoeringspraktijk te komen bij voortduring tot niets leiden. Algemeenheden als de roep om complexiteitsreductie en een betere verbintenis tussen beleid en uitvoering zijn blijkbaar niet concreet en dwingend genoeg. Sterker nog, bij de aanbeveling van het recente rapport van de parlementaire enquête over fraude werd verzucht dat de genoemde misstappen morgen weer zouden kunnen gebeuren».

Ter Haar analyseert in zijn artikel niet alleen wat er misgaat en waarom er geen vooruitgang wordt geboekt, hij doet tevens een aantal voorstellen die kunnen helpen het tij te keren. Bijvoorbeeld dat politici zichzelf veel meer moeten disciplineren en telkens een regel moeten schrappen als ze er eentje bij hebben verzonnen. Maar om niet volledig van de politiek afhankelijk te zijn, roept hij de uitvoering op om zelf veel krachtiger met concrete voorstellen voor regelreductie te komen. Daarnaast zal complexiteitsreductie een groot ambtelijk programma moeten worden en zou de Raad van State kunnen melden of complexiteitsreductie met nieuwe regelgeving wordt gerealiseerd of niet.

Lees het hele artikel van Bernard ter Haar: Meer ambtelijk en politiek lef nodig om publieke uitvoering vlot te trekken, ESB, 21 mei 2024: https://esb.nu/wp-content/uploads/2024/05/200-203_TerHaar.pdf

Web van complexiteit

In hetzelfde nummer van ESB schrijft redacteur Maartje Schulz dat de overheid zucht onder een web van complexiteit. Dat wil zeggen dat zowel de overheid als de burger langzamerhand zo verstrikt raken in het web van regels en wetten dat er een Gordiaanse knoop ontstaat die niemand meer kan ontwarren. Kortom, de bureaucratie verlamt en schaadt de maatschappij. Een betere term hier is bureaucratisme. In plaats van een nuttige bureaucratie die er voor de burger is, zitten we opgesloten in een onmenselijk systeem van bureaucratisme.

Schulz verwijst naar de enquête, gehouden onder ambtenaren van verschillende overheidslagen, door Lotte van Dillen en Mike Keesman¹⁾: Het blijkt dat ook ambtenaren zelf verwachten dat burgers in de knel raken door hun beleid. Meer dan de helft van de respondenten schatte in dat hun beleid zeer veel of bovengemiddeld veel handelingen vraagt van burgers, stress veroorzaakt en/of tijdens stressvolle periodes uitgevoerd moet worden. De ambtenaren ervaren bovendien weinig ruimte en ondersteuning om rekening te houden met hoe hun beleid in werkelijkheid bij burgers neerslaat.
Volgens Schulz is het maar zeer de vraag of daar in de toekomst wel ruimte voor zal bestaan. De publieke dienstverlening kampt immers nu al met overbelasting en ­onderbezetting²⁾ . En daarbij komt een toenemende demografische druk – waarbij een derde van de ambtenaren in de uitvoering binnen tien jaar de AOW-gerechtigde leeftijd bereikt.

Ook bij de Belastingdienst wordt tegen grenzen aangelopen. Onderzoekers Jesse van der Geest en Christian Peters laten zien dat de Belastingdienst relatief weinig riemen heeft om mee te roeien. Uit hun artikel³⁾ blijkt dat tussen 2005 en 2020 de groei in middelen van de Nederlandse Belastingdienst (5 procent) ver achterblijft bij de groei in middelen in 24 andere OESO-­landen (39 procent).

Positieve noot
Haar overzicht van het themanummer besluit Schulz met een positieve noot. Zij schrijft dat zij de in maart 2024 gehouden  Prof. F. de Vrieslezing heeft bijgewoond.  Gastspreker was dit jaar Mariana Mazzucato, hoogleraar Economics of Innovation & Public Value aan University College London: «Zij vroeg zich af waarom de overheid vaak omschreven wordt in ­negatieve termen als bureaucratie, logheid en falen. Ze riep in de lezing op om met een ambitieuzere en positievere blik te kijken naar het potentieel van de overheid. Dat we komen tot constructieve voorbeelden en theorieën, bijvoorbeeld over manieren waarop overheden durven te experimenteren en hoe we het beste in de kwaliteit van de ambtenarij kunnen ­investeren. Laten we ook op die manier energie steken in het functioneren van de overheid».

Uitvoering overheid zucht onder web van complexiteit, door Maartje Schulz, ESB, 23 mei 2024: https://esb.nu/uitvoering-overheid-zucht-onder-web-van-complexiteit/

Meer ambtelijk en politiek lef nodig om publieke uitvoering vlot te trekken, door Bernard ter Haar, ESB, 21 mei 2024: https://esb.nu/meer-ambtelijk-en-politiek-lef-nodig-om-publieke-uitvoering-vlot-te-trekken/

Lees ook de column van Renske Leijten: Ook voor herstel toeslagenschandaal is een Gideonsbende nodig, ESB, 23 mei 2024: https://esb.nu/ook-voor-herstel-toeslagenschandaal-is-een-gideonsbende-nodig/

Noten
¹⁾ Doenlijk beleid dient centraal te staan gedurende het héle beleidstraject, door Lotte van Dillen en Mike Keesman, ESB, 30 april 2024: https://esb.nu/doenlijk-beleid-dientcentraal-te-staan-gedurende-het-hele-beleidstraject/
²⁾ Uitvoeringsorganisaties moeten aanbevelingen uit evaluaties opvolgen, door Selwyn Moons, Sander van Veldhuizen, Maurits van Kempen, ESB, 29 maart 2024: https://esb.nu/uitvoeringsorganisaties-moeten-aanbevelingen-uit-evaluaties-opvolgen/
³⁾ Problemen Belastingdienst door karige financiering, door Jesse van der Geest en Christian Peters, ESB, 7 februari 2024: https://esb.nu/problemen-belastingdienst-door-karige-financiering/

Dag van de Publieke Dienstverlening 2024

Op woensdag 5 juni 2024 vindt voor de derde keer de Dag van de Publieke Dienstverlening plaats in Den Haag, georganiseerd door de Staat van de Uitvoering. Het is dé dag voor beleidsmakers, publieke dienstverleners en politici om knelpunten te onderzoeken en samen verder te bouwen aan betere publieke dienstverlening.

Het motto is dit jaar: Het praten voorbij!

De Staat van de Uitvoering is een periodieke publicatie om slepende problematiek in de beleidsuitvoering aan het daglicht te brengen, te analyseren en oplossingen te vinden voor hinderpalen in de uitvoeringspraktijk.
De eerste Staat van de Uitvoering is op 18 januari 2023 aan de Tweede Kamer overhandigd.

Meer info over de Dag van de Publieke Dienstverlening: www.werkaanuitvoering.nl/actueel/dag-van-de-publieke-dienstverlening

Staat van de uitvoering: https://staatvandeuitvoering.nl/
Werk aan Uitvoering: https://www.werkaanuitvoering.nl/

Afbeelding helemaal bovenaan is van Pietplaat