De andere kijk op jeugdhulp van Laura Batstra: Naar een vriendelijker samenleving die mensen die anders zijn niet ziek verklaart

In het nieuwsmedium voor academisch Groningen, de digitale Universiteitskrant (UKrant) staat een interview met Laura Batstra: De strijd van Laura Batstra. Dat kind is anders? Nou en?
Batstra is pedagoge en gepromoveerd in de medische wetenschappen. Als hoofddocent is zij verbonden aan de faculteit Gedrags- en Maatschappijwetenschappen van de Rijksuniversiteit Groningen. Ze doet daar onderzoek naar de medicalisering van kindgedrag en manieren om dit tegen te gaan. In 2017 verscheen haar boek ADHD: Macht en misverstanden.

Met muziekleraar Wim Venema is Batstra het project Klassenfeestjes gestart dat ouders helpt feestjes te organiseren voor de hele klas onder het motto: “Geen kind buiten de boot”. Uitgangspunt: Een feestje is pas echt geslaagd als je niemand bent vergeten, en blijdschap wordt alleen maar groter als je het kunt delen.

Nadruk op sociale aspect

Batstra heeft meegewerkt aan het in november 2018 verschenen boek Écht doen wat nodig is, Pleidooi voor kleinschalige effectieve jeugdhulp. Daarin schreef zij het hoofdstuk Van psychiatrische kinderziekten naar sociale en maatschappelijke problemen.
Batstra: “Sinds de jaren negentig van de vorige eeuw groeide de kinder- en jeugdpsychaitrie spectaculair. Steeds meer kinderen kregen voor steeds lichtere problematiek psychiatrische diagnoses en behandelingen. Instellingen breidden uit en nieuwe poli’s werden opgericht. Het aantal ADHD-medicatievoorschriften aan kinderen verdubbelde in tien jaar tijd, en terwijl autisme vroeger een zeer zeldzame diagnose was, had 1 op de 33 kinderen in 2014 volgens hun ouders een aan autisme verwante stoornis. Ruim 60% van deze kinderen werd hiervoor behandeld in de specialistische tweede lijn. Er zijn geen aanwijzingen dat al deze zorg voor onze jeugd geholpen heeft: er lijkt eerder sprake te zijn van een door aanbod gecreëerde toegenomen hulpvraag.

Voor de samenleving werd het steeds moeilijker om de stijgende kosten voor jeugdzorg te dragen. Daarnaast klonken er steeds meer zorgen over overdiagnostiek en overbehandeling van kinderen, niet alleen vanuit de samenleving, maar ook steeds meer van psychiaters zelf. De beleidsmakers in de psychiatrie negeerden deze signalen, en de kinderpsychiatrie groeide door. Aan deze wildgroei kwam een einde toen het Rijk in 2015 noodgedwongen ingreep en de jeugdzorg overhevelde naar de gemeenten, die de opdracht kregen om te zorgen voor meer preventie en demedicalisering.

Hoofdlijnenakkoord

Op 10 juli 2018 tekenden staatssecretaris Paul Blokhuis van het ministerie van Volksgezondheid (VWS) en twaalf partijen uit de Geestelijke gezondheidszorg en het Sociaal Domein het Hoofdlijnenakkoord GGZ. In dit akkoord zijn afspraken gemaakt om de kwaliteit en de toegankelijkheid van de ggz te verbeteren. Damiaan Denys, voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie (NVvP) liet in dagblad Trouw weten niet blij te zijn met de voorgenomen inzet van wat hij ‘goedkopere krachten’ noemt: psychologen en ervaringsdeskundigen. Volgens Denys dreigt het kabinet het medische aspect van psychische stoornissen uit het oog te verliezen: ‘De nadruk ligt op het sociale aspect van psychische klachten. Op arbeidssituatie, op wonen, op ervaringsdeskundigheid. Maar nog altijd is een psychische stoornis een geneeskundige aandoening, een ziekte’.
Denys acht het medische karakter van de stoornis onomstotelijk bewezen. Hij is bang dat met de koerswijziging van de staatssecretaris en de inzet van meer goedkopere krachten, diagnostiek en behandeling aan kwaliteit zullen inboeten”.

Tijd voor een nieuwe koers

Batstra vindt deze uitspraken zorgelijk om diverse redenen. Een ervan is de bewering als zouden psychische problemen per definitie medische aandoeningen zijn en de suggestie dat alleen psychiaters in staat zijn deze ‘ziekten’ goed te diagnosticeren en te behandelen. Er zijn psychiaters die hier anders over denken, onder wie Jim van Os en Floortje Scheepers.
Batstra betoogt in haar bijdrage dat er weinig grond is voor de houding en verregaande claims van Denys, en dat ze goede hulpverlening in de weg kunnen staan.
Jeugdhulpverlening en kinderpsychiatrie zijn de afgelopen decennia dermate uit hun voegen gegroeid dat de overheid de koers wel moest verleggen.

Het is hoogtijd voor een nieuwe koers waarin verdere medicalisering van de samenleving wordt afgeremd en er ruimte is voor het sociale aspect van psychische klachten. De leefomgeving is van grote invloed op het psychisch welzijn. De enorme impact van factoren als armoede, sociale ongelijkheid, werkeloosheid, slechte behuizing, sociale uitsluiting, overbelasting van het onderwijssysteem en prestatienormen zijn door de dominantie van het medische model en de focus op de hersenen – die zouden aangeven waar een gedragsstoornis gelocaliseerd kan worden – en individuele pathologie lange tijd onderbelicht gebleven.

Een nieuw handboek

Om de nieuwe koers een handvat te geven pleit Batstra voor het opstellen van een nieuw handboek: de Diagnostic and Statistical Manual of Distressing Societal Problems (DSD-1). Dit in plaats van de Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5) waar de psychiatrie zich van bedient en waarin criteria voor ongeveer vierhonderd stoornissen staan beschreven. Elk jaar komen er nieuwe bij. Steeds meer menselijke moeilijkheden en problemen worden geframed als een psychiatrische aandoening of stoornis.
Een nieuw handboek zou een flinke stap zijn in de richting van meer psychisch welbevinden en een vriendelijker, toleranter samenleving die mensen die anders zijn niet ziek verklaart.

De strijd van Laura Batstra. Dat kind is anders? Nou en? door Christien Boomsma, UKrant, 26 november 2018: www.ukrant.nl

Klassenfeestjes: www.klassenfeestjes.nl

Druk en dwars: www.drukendwars.nl

Hoofdlijnenakkoord geestelijke gezondheidszorg ondertekend, Rijksoverheid, 11 juli 2018: www.rijksoverheid.nl (niet meer beschikbaar op Rijksoverheid). Ga naar Sitearchief Rijksoverheid en tik titel van nieuwsbericht in zoekbalk van grijze linkerkolom: https://rijksoverheid.sitearchief.nl/#archive

Écht doen wat nodig is. Pleidooi voor kleinschalige effectieve jeugdhulp: https://beroepseer.vrijeboeken.com