Meer flexibiliteit in arbeidsverhoudingen leidt tot meer korte en vluchtige verbintenissen tussen werkgever en werknemer, wat afbreuk doet aan vertrouwen en loyaliteit, schrijven Alfred Kleinknecht, Zenlin Kwee en Lilyana Budyanto in een op onderzoek gebaseerd artikel in TPEdigitaal: Rigiditeit door flexibiliteit: managementbureaucratieën in Nederland.
TPEdigitaal is een wetenschappelijk tijdschrift, gericht op vraagstukken op het gebied van beleidsgerichte economie. Alfred Kleinknecht is emeritus hoogleraar economie, Zenlin Kwee is docent aan de TU Delft en Lilyana Budyanto is manager in Singapore.^*)

Uit hun onderzoek blijkt dat meer flexibiliteit in arbeidsverhoudingen gepaard gaat met grotere bureaucratieën voor management & control. Ze refereren naar een ander onderzoek waarin Angelsaksische landen met meer flexibele arbeidsmarkten ruim dubbel zo hoge percentages managers in hun personeel blijken te hebben dan bedrijven in ‘Rijnlandse’ economieën: “Wij laten zien dat Nederlandse organisaties die veel flexibel werk gebruiken significant meer managers in hun personeelsbestand hebben dan vergelijkbare organisaties met meer vast personeel. Opmerkelijk is ook dat kleine bedrijven dikkere managementlagen hebben dan hun grotere tegenhangers en dat jonge bedrijven zich niet onderscheiden van oudere bedrijven. Ook hebben overheidsorganisaties dunnere managementlagen dan private, marktgerichte organisaties”.

Meer vrije marktwerking betekent meer marktfalen

In de inleiding van het artikel schrijven de auteurs dat er… “veelal wordt beweerd dat Nederlandse bedrijven hun behoefte aan flexibiliteit realiseren door het inhuren van flexibele krachten, omdat de wetgever de vaste banen goed beschermt. Muffels beargumenteert bijvoorbeeld dat tijdelijke krachten, uitzendkrachten of zzp’ers zorgen voor vrijere marktwerking, waardoor schaarse middelen efficiënter worden gebruikt. Bij dit soort pleidooien wordt echter makkelijk vergeten dat meer vrije marktwerking dikwijls ook meer marktfalen tot gevolg heeft, vooral marktfalen ten aanzien van innovatie. Zo is empirisch geconstateerd dat het gebruik van flexibele krachten op bedrijfsniveau negatief samenhangt met innovatie en met de groei van de arbeidsproductiviteit”.

Groei managementlagen is indicator van afbraak sociaal kapitaal

Onderzoek van C.W.M. Naastepad en S. Storm heeft aangetoond dat in typisch Rijnlandse economieën het aandeel ‘managers’ in de beroepsbevolking in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw tussen 2 en 6 procent ligt, terwijl dit percentage in Angelsaksische landen met meer flexibele arbeidsmarkten 11,5 -13,5 procent bedraagt. Interessant is in dit verband ook de observatie van Paul de Beer dat in Nederland tussen de late jaren zeventig en de eeuwwisseling het aantal  ‘leidinggevenden’ van 2% naar 6% van de beroepsbevolking steeg, hetgeen min of meer parallel loopt aan de groei van flexibel werk in Nederland.
De hypothese dat de groei van managementlagen een indicator is van afbraak van sociaal kapitaal, wordt ondersteund door S. Svensson, die aantoont dat flexibel werk vertrouwen ondermijnt.

Aan de hand van het arbeidsvraagpanel van het Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP) hebben de auteurs de hypothese van Naastepad en Storm getoetst. De enquête betreft een steekproef van alle organisaties in Nederland die mensen in dienst hebben, dus naast industrie, dienstverlening en landbouw, ook niet-commerciële organisaties en overheidsinstanties, met een ondergrens van vijf werknemers. Het bestand vraagt naar het percentage leidinggevenden in de organisatie, naast een reeks andere arbeidsmarkt-indicatoren.
De tabellen en figuren in het artikel tonen onder meer het aandeel van managers en flexibele werknemers in de beroepsbevolking, organisatiegrootte, leeftijd en bedrijfstakken in de jaren 1991 – 2012.

Interen op vertrouwen en loyaliteit van mensen

Dit artikel voegt een element toe aan de discussie over de gevolgen van flexibele arbeid op de economie. De auteurs schrijven in de Conclusie: “Als door inzet van flexibele werknemers de arbeidsmarkt soepeler werkt en de baanduren korter worden, dan heeft dit een prijs: men teert in op vertrouwen en loyaliteit van mensen. Gebrek aan sociaal kapitaal verhoogt transactiekosten voor monitoring & control. Onze uitkomsten zijn consistent met deze hypothese: bedrijven met veel flexibele krachten hebben relatief hogere percentages managers. Als dikkere managementlagen tot meer complexe en bureaucratische besluitvorming leiden, dan kan dit vervelend zijn voor creatieve en ondernemende medewerkers”.

Kortom, meer flexibiliteit leidt tot meer rigiditeit.

Noot
^*) Alfred Kleinknecht gaf een presentatie op de 19e FMM-conferentie in Berlijn in oktober 2015 die als thema had The spectre of stagnation? Europe in the world economy. Titel van zijn presentatie: Rigidities through flexibility: Flexible labour and the rise of management bureaucracies: https://www.elgaronline.com/view/journals/ejeep/13-2/ejeep.2016.02.00.xml?pdfVersion=true
en
http://alfredkleinknecht.nl

Klik hier voor het hele artikel Rigiditeit door flexibiliteit: managementbureaucratieën in Nederland, door Alfred Kleinknecht, Zenlin Kwee en Lilyana Budyanto, gepubliceerd in TPEdigitaal, jaargang 9 no 3, oktober 2015: www.tpedigitaal.nl

Website van Alfred Kleinknecht: http://alfredkleinknecht.nl