De Eerste Kamercommissie heeft op 22 december 2014 een voorlopig verslag uitgebracht over het voorstel tot wetswijziging beloningsbeleid financiële ondernemingen, en wacht op de nadere memorie van antwoord. Het voorstel, op 16 oktober 2014 aangenomen door de Tweede Kamer, wijzigt de Wet op het financieel toezicht en introduceert een breed pakket aan regels dat financiële ondernemingen verplicht tot het voeren van een beheerst beloningsbeleid en dat excessieve variabele beloningen aan banden legt.

Op diezelfde dag stemde de Eerste Kamer met een nipte meerderheid in met verdere verlaging van de maximumbeloningen in de Wet Normering Topinkomens (WNT). Dat betekent dat per 1 januari 2015 topfunctionarissen bij de overheid niet meer dan een ministerssalaris verdienen. Deze wet geldt ook voor de salarissen bij semi-publieke organisaties zoals ziekenhuizen, scholen en publieke omroepen. In 2015 is het maximumsalaris € 178.000. Dit is inclusief vakantie-uitkering, eindejaarsuitkering, pensioenbijdrage en onkosten.
PvdA, SP, GroenLinks, PVV en 50PLUS stemden voor. Een aantal fracties, waaronder VVD, CDA , D66 en de Onafhankelijke Senaatsfractie (OSF) stemden tegen omdat zij vinden dat eerst de huidige inkomensnorm die nog maar kort bestaat moet worden geëvalueerd. Ook instellingen die een groot deel van hun inkomsten uit subsidie ontvangen vallen onder de WNT.

De 85 rijkste mensen van de wereld

Het kan niemand ontgaan, de kritiek op buitensporige financiële vergoedingen van bestuurders blijft aanhouden en mondt soms uit in een spreekkoor van verontwaardiging. De kritiek is inmiddels uitgegroeid tot een internationaal fenomeen sinds Occupy pleinen en parken was gaan bezetten in de winter van 2010-2011, onder de slogan: Wij zijn de 99%. Dat wil zeggen dat één procent van de bevolking zou bestaan uit een zeer vermogende elite die zich ten koste van de 99% verrijkt.
De internationale organisatie Oxfam heeft in januari 2014 bericht dat uit onderzoek bleek dat één procent van de wereldbevolking bijna de helft van de rijkdom van de aarde beheert. Het is dus maar een heel klein deel dat 110 biljoen dollar beheert, ofwel 65 keer de totale rijkdom van de armste 3,5 miljard mensen.
Het onderzoek liet ook zien dat de 85 rijkste mensen van de wereld net zoveel bezitten als de armste vijftig procent van de mensheid en dat zeventig procent van de wereldbevolking in een land leeft waar de inkomensongelijkheid is toegenomen in de afgelopen dertig jaar.
Inmiddels is door het boek Kapitaal in de 21ste eeuw van de Franse econoom Thomas Piketty in 2013 de aandacht voor de toenemende inkomensongelijkheid nog meer geïntensiveerd en onderwerp van menig symposium of congres.

Gretchen Gavett schreef in het Amerikaanse tijdschrift Harvard Business Review dat bijna iedereen in de wereld van mening is dat CEO’s – chief executive officers: directeuren of bestuursvoorzitters – veel te veel verdienen. Ze verwijst naar Sorapop Kiatpongsan en Michael Norton die hebben onderzocht “wat voor verschillen mensen zouden willen” en of die verschillen per land veel van elkaar afwijken. De resultaten zijn gepubliceerd in het novembernummer 2014 van het tijdschrift Perspectives on Psychological Science.

Het blijkt dat mensen, ongeacht hun nationaliteit of geloofsovertuiging dezelfde gevoelens delen ten aanzien van hoeveel een CEO zou moeten verdienen. Volgens het merendeel van de mensen zijn dat opvallend lagere bedragen dan een directeur vandaag normaliter verdient.
De onderzoekers gebruikten gegevens, ontleend aan een International Social Survey Programme (ISSP) van december 2012, waarin respondenten werd gevraagd te gissen hoeveel een CEO van een nationaal bedrijf, een minister van een nationale regering en een ongeschoolde werknemer verdienen en hoeveel ieder van hen zou moeten verdienen. Veertig landen hebben meegedaan aan het onderzoek.

Het ideale loon

De uitkomst liet zien dat in alle landen de ideale beloning, van CEO tot ongeschoolde werknemer, een verhouding heeft van 4.6 tot 1. De beraming was bijna het dubbele, een verhouding van 10 tot 1. Er waren evenwel verschillen te zien per land. Mensen in Denemarken bijvoorbeeld maakten een beraming van een verhouding van 3.7 tot 1, met een ideale verhouding van 2 tot 1. In Zuid Korea was de beraamde verhouding veel groter, van 41.7 tot 1. De ideale verhouding in Taiwan was opvallend hoog, van 20 tot 1^1).

En hoe zien de cijfers eruit als we kijken naar de beloning die CEO’s in werkelijkheid ontvangen? Van zestien landen zijn daarvan de gegevens beschikbaar, inclusief de beraamde en ideale gegevens van de eerste grafiek. Beide wijken evenwel zo weinig af van de werkelijke verhoudingen dat ze in de grafiek nauwelijks te zien zijn.²⁾

Gretchen Gavett heeft met haar collega Walter Frick het ideale loon voor de gemiddelde werknemer berekend indien de CEO-beloning gelijk bleef aan de beloning uit 2012 van de gemiddelde CEO van de Fortune 500 ^3). Zelfs werknemers in landen met het hoogste gewenste verschil – Australië met een verhouding van 8.3 tot 1 – kwamen met een hypothetisch bedrag van 500.000 dollar per jaar terwijl dat in landen met een kleiner verschil – Denemarken, Zweden en Noorwegen met een verhouding van 2 to 1 – meer dan een miljoen was.
(N.B. De cijfers van ISSP en AFL-CIO – American Federation of Labor and Congress of Industrial Organizations – zijn niet helemaal aan elkaar gelijk. Er is dus een licht verschil tussen de lonen van ongeschoolde en gemiddelde werknemers)4^).

De grafiekcijfers bij elkaar zijn veelzeggend, zelfs als de laatste grafiek niet helemaal nauwkeurig is. Maar, het zijn niet alleen de kale cijfers die opvallen, het is het denken dat erachter zit. Terwijl de door de onderzoekers ontdekte geschatte verhoudingen verschilden van die, laten we zeggen, welke gebaseerd waren op politieke voorkeuren, waren de ideale verhoudingen over de hele linie gelijk.

Het is wel zo dat de schatting van de respondenten die “het er helemaal mee eens waren” dat de inkomensverschillen te groot waren, een veel groter verschil vertoonde tussen CEO’s en ongeschoolde werknemers – een verhouding van 12.4 tot 1 – dan de respondenten die het er “helemaal niet mee eens waren”: 6.7 tot 1.
Toch zijn de ideale verhoudingen voor beide groepen opvallend gelijk – 4.7 tot 1 en 4.8 tot 1. Of mensen het er nu mee eens zijn of niet, de huidige verschillen in beloning zijn te groot. Het ideale verschil moet kleiner zijn.

Als we kijken naar andere opvattingen, variërend van het belang van hard werken of het hebben van veel verantwoordelijkheid, dan zien we ook dat de verschillen bij mensen niet hebben geleid tot grote verschuivingen in de hoogte van de beloning van een CEO.

Universeel verlangen

Gavett en haar collega waren erg verrast door de hoge mate van consensus in al die verschillende landen. Onderzoeker Michael Norton merkte op dat “ondanks enorme verschillen in cultuur, inkomen, religie en andere factoren, respondenten in elk land een universeel verlangen vertoonden naar kleinere verschillen in beloning van rijken en armen dan momenteel het geval is in hun land”.

Peter Drucker, een van Amerika’s bekendste personen op het gebied van organisatieleer en management (1909 – 2005), waarschuwde indertijd dat een grotere verhouding dan 20 tot 1 zou leiden tot “toenemende rancune en afnemende moraal”. Twintig jaar geleden was de verhouding al 40 tot 1, en tegen de tijd dat Drucker overleed in 2005 was die 400 tot 1. Dit nieuwe onderzoek maakt evenwel duidelijk dat het ten eerste heel erg moeilijk is voor gewone mensen een schatting te maken van de werkelijke verschillen tussen de top en de werkvloer en dat ten tweede de meesten het eens zijn over hoe groot het verschil zou moeten zijn.

“Het gebrek aan besef van beloningsverschillen tussen CEO- en ongeschoold werk – dat in de V.S. door de mensen geschat wordt op 30 tot 1, maar in werkelijkheid 350 tot 1 is – verkleint waarschijnlijk de wens van burgers tot actie over te gaan om het verschil in te dammen”, schrijft Norton. Alhoewel, hij constateert dat er op dat gebied enige beweging begint te komen, waaronder een niet gelukte poging in Zwitserland om via een referendum een verhouding van 12 tot 1 af te dwingen en de recente demonstraties van werknemers in de Amerikaanse fastfoodsector.

Norton benadrukt ook nog dat “veel verhitte debatten over de vraag of de CEO-beloning een limiet moet hebben of het minimumloon omhoog moet, gebaseerd zijn op een extreem gebrek aan kennis over de werkelijke stand van zaken. Met andere woorden, zowel liberalen als conservatieven zijn niet in staat nauwkeurig een schatting te maken van de huidige werkelijke loonverschillen”. Hij en zijn onderzoekers hopen dat door het presenteren van de cijfers mensen ertoe worden aangezet hun aannames onder de loep te nemen.

Noten

1) Zie de grafiek Estimated and ideal pay ratios of CEO’s to unskilled workers in het artikel van Gretchen Gavett: CEOs get paid too much, according to pretty much everyone in the world, 23 september 2014, Harvard Business Revue: https://hbr.org

2) Zie de grafiek Actual, estimated and ideal pay ratios of CEO’s to unskilled workers in hierboven genoemd artikel.

3) Fortune 500: De vijfhonderd grootste Amerikaanse ondernemingen.
CEO-to-worker pay ratios around the world: http://www.aflcio.org

4) Zie de grafiek What average workers should be paid in hierboven genoemd artikel.

Referenties

CEOs get paid too much, according to pretty much everyone in the world, door Gretchen Gavett, Harvard Business Review, 23 september 2014: https://hbr.orgcurrent

Wet beloningsbeleid financiële ondernemingen: www.eerstekamer.nl

Sorapop Kiatpongsan en Michael I. Norton: How much (more) should CEOs make? A universal desire for more equal pay perspectives on psychological science, november 2014: http://pps.sagepub.com

Topinkomens (semi)overheid: www.rijksoverheid.nl

We are the 99%: http://wearethe99percent.tumblr.com/

Working for the few, Oxfam briefing paper, januari 2014: www.oxfam.org

What would Peter say? https://hbr.org

Zie ook het in oktober 2014 verschenen boek Loonfatsoen: https://beroepseer.nl/loonfatsoen/

 U P D A T E

Richest 1% to own more than rest of world, Oxfam says, BBC Business News, 19 januari 2015: www.bbc.com